Վրաց-աբխազական պատերազմ, 1992-1993 Ինչպե՞ս է այն տեղի ունեցել, հայացք Թբիլիսիից և Սուխումից
Ինչպե՞ս է 1990-ականներին սկսվել և զարգացել վրաց-աբխազական հակամարտությունն՝ ամենաարյունալի հակամարտություններից մեկը Կովկասում։ Ժամանակագրության համար ընտրվել է 20 հիմնական իրադարձություն, որոնք տեղի են ունեցել ռազմական գործողություններից անմիջապես առաջ և պատերազմի ընթացքում։
Ժամանակագրությունը կազմել են փորձագետներ Պաատա Զաքարեիշվիլին Թբիլիսիից և Ինալ Խաշիգը Աբխազիայից։ Հեղինակները նաև առաջարկել են հակիրճ պարզաբանումներ այն մասին, թե ինչու են հենց այդ իրադարձությունները բեկումնային կամ առաձնահատուկ կարևորության համարվում այդ ողբերգական իրադարձությունների շղթայում, ինչ պատճառահետևանքային կապ կա դրանց միջև։
Երկու վարկած, երկու հայացք՝ հակամարտության երկու կողմերից․ ի՞նչ ընդհանրություններ կամ տարբերություններ կան, ամբողջական պատկեր ստանալու փորձ Թբիլիսիից և Սուխումից՝ JAMnews-ի նախագծի շրջանակում։
Ժամանակագրությունը կազմել են փորձագետներ Պաատա Զաքարեիշվիլին Թբիլիսիից և Ինալ Խաշիգը Աբխազիայից։ Հեղինակները նաև առաջարկել են հակիրճ պարզաբանումներ այն մասին, թե ինչու են հենց այդ իրադարձությունները բեկումնային կամ առաձնահատուկ կարևորության համարվում այդ ողբերգական իրադարձությունների շղթայում, ինչ պատճառահետևանքային կապ կա դրանց միջև։
Երկու վարկած, երկու հայացք՝ հակամարտության երկու կողմերից․ ի՞նչ ընդհանրություններ կամ տարբերություններ կան, ամբողջական պատկեր ստանալու փորձ Թբիլիսիից և Սուխումից՝ JAMnews-ի նախագծի շրջանակում։
Խորհրդային ժամանակահատվածում Աբխազիան ինքնավար հանրապետություն էր Վրաստանի կազմում։ Խորհրդային Միության փլուզումից հետո Աբխազիան ձգտում էր անկախ երկիր դառնալ, Թբիլիսին էլ պնդում էր, որ Աբխազիան՝ որպես ինքնավար հանրապետություն, մնալու է անկախ Վրաստանի կազմում։
Պատերազմի մեկնարկի օրն է համարվում 1992 թ-ի օգոստոսի 14-ը, հակամարտության ռազմական շրջափուլի ավարտն է համարվում 1993 թ-ի սեպտեմբերի 27-ը։ Պատերազմն ավարտվել է վրացական ռազմական ուժերի պարտությամբ։ Տարբեր տվյալներով՝ զոհվել է ավելի քան 13 հազար մարդ, փախստական և բռնի տեղահանված է դարձել շուրջ 300 հազար մարդ։ Նրանց մեծ մասն էթնիկ վրացիներ են, նրանցից շատերը մինչ օրս չեն կարողանում վերադառնալ։
1994 թ-ին կողմերը Մոսկվայում ստորագրել են «Կրակի դադարեցման և ուժերի բաժանման մասին» համաձայնագիրը ՄԱԿ գլխավոր քարտուղարի հատուկ բանագնացի միջնորդությամբ։ Այդ համաձայնագրի լայնամասշտաբ խախտումներ այսօրվա դրությամբ գրանցվել են երեք անգամ՝ 1998, 2001 և 2008 թվականներին։
Մինչև 2008 թ-ը վրաց-աբխազական հակամարտության գոտում տեղակայված էին ԱՊՀ խաղաղության պահպանման հավաքական ուժերը, որոնք ամբողջությամբ կազմված էին ռուսաստանցի զինծառայողներից։ Հակամարտության գոտում և Աբխազիայի տարածքում նաև աշխատում էր Վրաստանում ՄԱԿ դիտորդական առաքելությունը։
2008 թ-ին Հարավային Օսիայի շուրջ հնգօրյա պատերազմից հետո Ռուսաստանն Աբխազիան ճանաչել է՝ որպես անկախ երկիր։ Մոսկվայի և Թբիլիսիի միջև դիվանագիտկան հարաբերությունները խզվել են։
Աբխազիան իր կյանքը կառուցում է՝ որպես անկախ հանրապետություն, նրա այդ կարգավիճակը, Ռուսաստանից զատ, ճանաչել է նաև «երրորդ աշխարհի» մի քանի երկիր։ Վրաստանն Աբխազիան իր շրջանն է համարում, որն օկուպացրել է Ռուսաստանը։ Միջազգային հանրության մեծ մասն Աբխազիան համարում է Վրաստանի անջատողական շրջան։
Պատերազմի մեկնարկի օրն է համարվում 1992 թ-ի օգոստոսի 14-ը, հակամարտության ռազմական շրջափուլի ավարտն է համարվում 1993 թ-ի սեպտեմբերի 27-ը։ Պատերազմն ավարտվել է վրացական ռազմական ուժերի պարտությամբ։ Տարբեր տվյալներով՝ զոհվել է ավելի քան 13 հազար մարդ, փախստական և բռնի տեղահանված է դարձել շուրջ 300 հազար մարդ։ Նրանց մեծ մասն էթնիկ վրացիներ են, նրանցից շատերը մինչ օրս չեն կարողանում վերադառնալ։
1994 թ-ին կողմերը Մոսկվայում ստորագրել են «Կրակի դադարեցման և ուժերի բաժանման մասին» համաձայնագիրը ՄԱԿ գլխավոր քարտուղարի հատուկ բանագնացի միջնորդությամբ։ Այդ համաձայնագրի լայնամասշտաբ խախտումներ այսօրվա դրությամբ գրանցվել են երեք անգամ՝ 1998, 2001 և 2008 թվականներին։
Մինչև 2008 թ-ը վրաց-աբխազական հակամարտության գոտում տեղակայված էին ԱՊՀ խաղաղության պահպանման հավաքական ուժերը, որոնք ամբողջությամբ կազմված էին ռուսաստանցի զինծառայողներից։ Հակամարտության գոտում և Աբխազիայի տարածքում նաև աշխատում էր Վրաստանում ՄԱԿ դիտորդական առաքելությունը։
2008 թ-ին Հարավային Օսիայի շուրջ հնգօրյա պատերազմից հետո Ռուսաստանն Աբխազիան ճանաչել է՝ որպես անկախ երկիր։ Մոսկվայի և Թբիլիսիի միջև դիվանագիտկան հարաբերությունները խզվել են։
Աբխազիան իր կյանքը կառուցում է՝ որպես անկախ հանրապետություն, նրա այդ կարգավիճակը, Ռուսաստանից զատ, ճանաչել է նաև «երրորդ աշխարհի» մի քանի երկիր։ Վրաստանն Աբխազիան իր շրջանն է համարում, որն օկուպացրել է Ռուսաստանը։ Միջազգային հանրության մեծ մասն Աբխազիան համարում է Վրաստանի անջատողական շրջան։
Լողափ Սոխումիում. 1988 տարի
Գուրամ Ցիբակաշվիլիի լուսանկարները
«Սա պատերազմ է, որը կորոշի ամեն ինչ»
1989
Լիխնիի ցույցն այն իրադարձությունն է, որն անդառնալի է դարձրել վրաց և աբխազ հասարակությունների միջև օտարացումը։ Այն դարձել է 1989 թ-ի ապրիլի 9-ին Թբիլիսիում տեղի ունեցած ողբերգության գլխավոր «ձգանը սեղմելու» պահը, երբ խաղաղ ցույցը ցրելիս 22 մարդ էր զոհվել։ Լիխնիի ժողովը նպաստել է նաև Հարավօսական ինքնավար մարզում ազգայնական շարժման զարգացմանը։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Դիմումի մեջ ներկայացված էր խորհրդային տարիներին վրաց-աբխազական հարաբերությունների պատմությունը։ Ելնելով աբխազ ժողովրդի իրավունքների խախտման նկարագրված փաստերից՝ նամակի հեղինակները պնդում էին, որ միակ ելքը ԽՍՀՄ կազմում հանրապետության քաղաքական կարգավիճակի բարձրացումն է։ Փաստացի այդ օրը կայացել է համաաբխազական հանրաքվե։
Լիխնիի հավաքը։ 1989թ․-ի մարտի 18
Աբխազիայի Գուդաութայի շրջանի Լիխնի գյուղում Աբխազիայի «Աիդգիլարա» ժողովրդական ճակատի նախաձեռնությամբ կայացել է աբխազ ժողովրդի տասնյակ հազարավոր ներկայացուցիչների հավաք։ Ժողովի մասնակիցները կազմել են Աբխազիայի քաղաքական կարգավիճակի բարձրացման մասին դիմում, որպեսզի Վրացական ԽՍՀ կազմում ինքնավար հանրապետություն լինելու փոխարեն այն դառնա Աբխազական ԽՍՀ։ Փաստաթուղթը ստորագրել են աբխազ մտավորականության նեկայացուցիչները, պետական պաշտոնյաներն, այդ թվում՝ ԽՄԿԿ Շրջկոմի առաջին քարտուղար Բորիս Ադլեյբան, ինչպես նաև Աբխազական համալսարանի ռեկտոր Ալեկո Գվամարիան։ Դիմումի տակ ստորագրել է ավելի քան 36 հազար աբխազ։
Լիխնիի հավաքը։ 1989թ․-ի մարտի 18
Աբխազիայի Գուդաութայի շրջանի Լիխնի գյուղում Աբխազիայի «Աիդգիլարա» ժողովրդական ճակատի նախաձեռնությամբ կայացել է աբխազ ժողովրդի տասնյակ հազարավոր ներկայացուցիչների հավաք։ Ժողովի մասնակիցները կազմել են Աբխազիայի քաղաքական կարգավիճակի բարձրացման մասին դիմում, որպեսզի Վրացական ԽՍՀ կազմում ինքնավար հանրապետություն լինելու փոխարեն այն դառնա Աբխազական ԽՍՀ։ Փաստաթուղթը ստորագրել են աբխազ մտավորականության նեկայացուցիչները, պետական պաշտոնյաներն, այդ թվում՝ ԽՄԿԿ Շրջկոմի առաջին քարտուղար Բորիս Ադլեյբան, ինչպես նաև Աբխազական համալսարանի ռեկտոր Ալեկո Գվամարիան։ Դիմումի տակ ստորագրել է ավելի քան 36 հազար աբխազ։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Լիխնիի ցույցն այն իրադարձությունն է, որն անդառնալի է դարձրել վրաց և աբխազ հասարակությունների միջև օտարացումը։ Այն դարձել է 1989 թ-ի ապրիլի 9-ին Թբիլիսիում տեղի ունեցած ողբերգության գլխավոր «ձգանը սեղմելու» պահը, երբ խաղաղ ցույցը ցրելիս 22 մարդ էր զոհվել։ Լիխնիի ժողովը նպաստել է նաև Հարավօսական ինքնավար մարզում ազգայնական շարժման զարգացմանը։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Դիմումի մեջ ներկայացված էր խորհրդային տարիներին վրաց-աբխազական հարաբերությունների պատմությունը։ Ելնելով աբխազ ժողովրդի իրավունքների խախտման նկարագրված փաստերից՝ նամակի հեղինակները պնդում էին, որ միակ ելքը ԽՍՀՄ կազմում հանրապետության քաղաքական կարգավիճակի բարձրացումն է։ Փաստացի այդ օրը կայացել է համաաբխազական հանրաքվե։
Լիխնիի միաբանություն
Աբխազական պետհամալսարանի վրացի ուսանողներն ու դասախոսները շոկի մեջ էին, որ Աբխազական համալսարանի ռեկտորը ստորագրել է Լիխնիի դիմումը։ 1989 թ-ի մայիսի 14-ին նրանք անժամկետ գործադուլ են սկսել՝ պահանջելով վրացական հատվածի առանձնացում։ Այդ գործընթացն ավարտվել է դրանով, որ համալսարանը կիսվել է։ Վրացական ԽՍՀ Նախարարների խորհրդի որոշմամբ՝ Սուխումում ստեղծվել է Թբիլիսիի պետական համալսարանի մասնաճյուղ։
Բուհը կիսելուց հետո Աբխազիայի ինքնավար հանրապետության տարածքում սկսվել է հասարակական տարբեր կազմակերպությունների առանձնացում՝ ազգային հատկանիշով։ Կիսվել է ֆուտբոլային թիմը, Գրողների միությունը, թատրոնը և այլն։
Բուհը կիսելուց հետո Աբխազիայի ինքնավար հանրապետության տարածքում սկսվել է հասարակական տարբեր կազմակերպությունների առանձնացում՝ ազգային հատկանիշով։ Կիսվել է ֆուտբոլային թիմը, Գրողների միությունը, թատրոնը և այլն։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Թբիլիսիում ապրիլի 9-ին տեղի ունեցած իրադարձություններն արձագանք էին աբխազների պահանջին՝ որպես միութենական երկիր Աբխազիայի կարգավիճակի վերականգնման մասին (այդ կարգավիճակում այն գոյություն է ունեցել ԽՍՀՄ ձևավորման ժամանակ՝ 1921 թ-ի մարտից մինչև 1931 թ-ի փետրվար)։ Կարգավիճակի վերականգնումը կնշանակեր Վրաստանից Աբխազիայի անջատում։
Աբխազիան շարունակել է իր կարգավիճակի բարձրացման մասին պահանջները Մոսկվա հասցնել։ 1989 թ-ի հունիսին ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի պատգամավորների ժողովում ելույթ է ունեցել Աբխազիայի Գերագույն խորհրդի նախագահ Վլադիսլավ Արձինբան, որը պատմել է այն հալածանքների մասին, որոնց Վրաստանի կողմից ենթարկվել և ենթարկվում էր աբխազ ժողովուրդը խորհրդային տարիներին։ Այն ժամանակ էլ ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդում ստեղծվել է մի քանի ինքնավար հանրապետությունների ներկայացուցիչների խմբակցություն, որոնք պայքար էին սկսել իրենց կարգավիճակի բարձրացման համար։
Աբխազիան շարունակել է իր կարգավիճակի բարձրացման մասին պահանջները Մոսկվա հասցնել։ 1989 թ-ի հունիսին ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի պատգամավորների ժողովում ելույթ է ունեցել Աբխազիայի Գերագույն խորհրդի նախագահ Վլադիսլավ Արձինբան, որը պատմել է այն հալածանքների մասին, որոնց Վրաստանի կողմից ենթարկվել և ենթարկվում էր աբխազ ժողովուրդը խորհրդային տարիներին։ Այն ժամանակ էլ ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդում ստեղծվել է մի քանի ինքնավար հանրապետությունների ներկայացուցիչների խմբակցություն, որոնք պայքար էին սկսել իրենց կարգավիճակի բարձրացման համար։
Ապրիլի 9-ի ողբերգությունը Թբիլիսիում, Աբխազական պետհամալսարանի և մյուս կազմակերպությունների առանձնացումը։ 1989 թ-ի ապրիլ-մայիս
1989 թ-ի ապրիլի 9-ին խորհրդային բանակը տանկերի և թունավոր գազի օգնությամբ ցրել է Վրաստանի անկախության բազմահազարանոց խաղաղ ցույցը Թբիլիսիում։ Զոհվել է 21 մարդ, հարյուրավորները թունավորվել են, վիրավորվել և վնասվածքներ ստացել։ Մայիսին Աբխազիայում տեղի է ունեցել մի շարք կազմակերպությունների և հաստատությունների առանձնացում ՝ ազգայնական հատկանիշով։
Ապրիլի 9-ի ողբերգությունը Թբիլիսիում, Աբխազական պետհամալսարանի և մյուս կազմակերպությունների առանձնացումը։ 1989 թ-ի ապրիլ-մայիս
1989 թ-ի ապրիլի 9-ին խորհրդային բանակը տանկերի և թունավոր գազի օգնությամբ ցրել է Վրաստանի անկախության բազմահազարանոց խաղաղ ցույցը Թբիլիսիում։ Զոհվել է 21 մարդ, հարյուրավորները թունավորվել են, վիրավորվել և վնասվածքներ ստացել։ Մայիսին Աբխազիայում տեղի է ունեցել մի շարք կազմակերպությունների և հաստատությունների առանձնացում ՝ ազգայնական հատկանիշով։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Աբխազական պետհամալսարանի վրացի ուսանողներն ու դասախոսները շոկի մեջ էին, որ Աբխազական համալսարանի ռեկտորը ստորագրել է Լիխնիի դիմումը։ 1989 թ-ի մայիսի 14-ին նրանք անժամկետ գործադուլ են սկսել՝ պահանջելով վրացական հատվածի առանձնացում։ Այդ գործընթացն ավարտվել է դրանով, որ համալսարանը կիսվել է։ Վրացական ԽՍՀ Նախարարների խորհրդի որոշմամբ՝ Սուխումում ստեղծվել է Թբիլիսիի պետական համալսարանի մասնաճյուղ։
Բուհը կիսելուց հետո Աբխազիայի ինքնավար հանրապետության տարածքում սկսվել է հասարակական տարբեր կազմակերպությունների առանձնացում՝ ազգային հատկանիշով։ Կիսվել է ֆուտբոլային թիմը, Գրողների միությունը, թատրոնը և այլն։
Բուհը կիսելուց հետո Աբխազիայի ինքնավար հանրապետության տարածքում սկսվել է հասարակական տարբեր կազմակերպությունների առանձնացում՝ ազգային հատկանիշով։ Կիսվել է ֆուտբոլային թիմը, Գրողների միությունը, թատրոնը և այլն։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Թբիլիսիում ապրիլի 9-ին տեղի ունեցած իրադարձություններն արձագանք էին աբխազների պահանջին՝ որպես միութենական երկիր Աբխազիայի կարգավիճակի վերականգնման մասին (այդ կարգավիճակում այն գոյություն է ունեցել ԽՍՀՄ ձևավորման ժամանակ՝ 1921 թ-ի մարտից մինչև 1931 թ-ի փետրվար)։ Կարգավիճակի վերականգնումը կնշանակեր Վրաստանից Աբխազիայի անջատում։
Աբխազիան շարունակել է իր կարգավիճակի բարձրացման մասին պահանջները Մոսկվա հասցնել։ 1989 թ-ի հունիսին ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի պատգամավորների ժողովում ելույթ է ունեցել Աբխազիայի Գերագույն խորհրդի նախագահ Վլադիսլավ Արձինբան, որը պատմել է այն հալածանքների մասին, որոնց Վրաստանի կողմից ենթարկվել և ենթարկվում էր աբխազ ժողովուրդը խորհրդային տարիներին։ Այն ժամանակ էլ ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդում ստեղծվել է մի քանի ինքնավար հանրապետությունների ներկայացուցիչների խմբակցություն, որոնք պայքար էին սկսել իրենց կարգավիճակի բարձրացման համար։
Աբխազիան շարունակել է իր կարգավիճակի բարձրացման մասին պահանջները Մոսկվա հասցնել։ 1989 թ-ի հունիսին ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի պատգամավորների ժողովում ելույթ է ունեցել Աբխազիայի Գերագույն խորհրդի նախագահ Վլադիսլավ Արձինբան, որը պատմել է այն հալածանքների մասին, որոնց Վրաստանի կողմից ենթարկվել և ենթարկվում էր աբխազ ժողովուրդը խորհրդային տարիներին։ Այն ժամանակ էլ ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդում ստեղծվել է մի քանի ինքնավար հանրապետությունների ներկայացուցիչների խմբակցություն, որոնք պայքար էին սկսել իրենց կարգավիճակի բարձրացման համար։
Ապրիլի 9-ի հանրահավաքը արշավանքից առաջ
Սա վրացիների և աբխազների միջև առաջին բախումներն են, երբ արյուն է թափվել և մարդիկ են զոհվել։ Պատերազմի սպառնալիքը, որից ամենաշատն էին վախենում վրացի և աբխազ հասարակությունները, իրական բովանդակություն է ստացել։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Կատարվածն առավելություն չի տվել կողմերից ոչ մեկին, սակայն կտրուկ սաստկացրել է հասարակության բևեռացումը և նախանշել ուժերի բաշխումն ապագա լայնամասշտաբ հակամարտությունում։
Առաջին արյունահեղությունը։ Աբխազների և վրացիների բախումները Սուխումում։ 1989 թ-ի հուլիսի 15-16
Էթնիկ վրացիների և աբխազների միջև վեճը համալսարանը կիսելու վերաբերյալ վերաճել է զինված հակամարտության։ Բախումները տեղի են ունեցել նաև Աբխազիայի մյուս քաղաքներում։ Դիմակայությունը հատկապես ուժեղ է եղել Գալի շրջանում։ 14 մարդ է զոհվել, 137-ը վիրավորվել է։ Կոնֆլիկտը հաջողվել է կասեցնել այն բանից հետո, երբ Աբխազիա են մտել միութենական հատուկ նշանակության ստորաբաժանումները։
Առաջին արյունահեղությունը։ Աբխազների և վրացիների բախումները Սուխումում։ 1989 թ-ի հուլիսի 15-16
Էթնիկ վրացիների և աբխազների միջև վեճը համալսարանը կիսելու վերաբերյալ վերաճել է զինված հակամարտության։ Բախումները տեղի են ունեցել նաև Աբխազիայի մյուս քաղաքներում։ Դիմակայությունը հատկապես ուժեղ է եղել Գալի շրջանում։ 14 մարդ է զոհվել, 137-ը վիրավորվել է։ Կոնֆլիկտը հաջողվել է կասեցնել այն բանից հետո, երբ Աբխազիա են մտել միութենական հատուկ նշանակության ստորաբաժանումները։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Սա վրացիների և աբխազների միջև առաջին բախումներն են, երբ արյուն է թափվել և մարդիկ են զոհվել։ Պատերազմի սպառնալիքը, որից ամենաշատն էին վախենում վրացի և աբխազ հասարակությունները, իրական բովանդակություն է ստացել։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Կատարվածն առավելություն չի տվել կողմերից ոչ մեկին, սակայն կտրուկ սաստկացրել է հասարակության բևեռացումը և նախանշել ուժերի բաշխումն ապագա լայնամասշտաբ հակամարտությունում։
Թբիլիսիում քանդվել են խորհրդային հուշարձաններ. 1988 տարի
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Այս կազմակերպությունը զգալի աջակցություն է ցուցաբերել Աբխազիային 1992-93 թթ-ի վրաց-աբխազական պատերազմի ժամանակ։ Այդ կազմակերպության միջոցով աբխազներին օգնության են եկել հազարավոր կամավորներ Հյուսիսային Կովկասից։
Կովկասի լեռնական ժողովուրդների կոնֆեդերացիայի ստեղծումը։ 1989 թ-ի օգոստոսի 25-26-ը
Կովկասյան ազգային շարժումների ներկայացուցիչները Սուխումում անցկացրել են Կովկասի ժողովուրդների առաջին համագումարը, որի ժամանակ ստեղծել են Կովկասի լեռնական ժողովուրդների ասամբլեան։ Համագումարն աջակցություն է հայտնել աբխազ ժողովրդին՝ Վրաստանի հետ հարաբերություններում նրա իրավունքները ոտնահարված համարելով։ Հետագայում ասամբլեան վերափոխվել է Կովկասի լեռնական ժողովուրդների կոնֆեդերացիայի։ Վրացական պատմագրությունն այս իրադարձությունը չի առանձնացնում։
Կովկասի լեռնական ժողովուրդների կոնֆեդերացիայի ստեղծումը։ 1989 թ-ի օգոստոսի 25-26-ը
Կովկասյան ազգային շարժումների ներկայացուցիչները Սուխումում անցկացրել են Կովկասի ժողովուրդների առաջին համագումարը, որի ժամանակ ստեղծել են Կովկասի լեռնական ժողովուրդների ասամբլեան։ Համագումարն աջակցություն է հայտնել աբխազ ժողովրդին՝ Վրաստանի հետ հարաբերություններում նրա իրավունքները ոտնահարված համարելով։ Հետագայում ասամբլեան վերափոխվել է Կովկասի լեռնական ժողովուրդների կոնֆեդերացիայի։ Վրացական պատմագրությունն այս իրադարձությունը չի առանձնացնում։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Այս կազմակերպությունը զգալի աջակցություն է ցուցաբերել Աբխազիային 1992-93 թթ-ի վրաց-աբխազական պատերազմի ժամանակ։ Այդ կազմակերպության միջոցով աբխազներին օգնության են եկել հազարավոր կամավորներ Հյուսիսային Կովկասից։
1990
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Հռչակագիրն առաջին անգամ արձանագրել է պետական իշխանության լիակատարությունը Աբխազական ԽՍՀ-ի տարածքում։ Դրանում հայտարարվել է «սոցիալիստական ինքնիշխան պետության ստեղծման մասին՝ աբխազ ժողովրդի կողմից իր ինքնորոշման անքակտելի իրավունքի, սեփական ճակատագիրը որոշելու ժողովրդի կամքի գերակայության հիման վրա»։ Աբխազական ԽՍՀ-ն ունեցել է իր զինանշանը, դրոշն ու հիմնը։
«Աբխազական ԽՍՀ պետական ինքնիշխանության մասին» հռչակագիրը։ 1990 թ-ի օգոստոսի 25
Աբխազիայի Գերագույն խորհրդի պատգամավորներն ընդունել են «Աբխազական ԽՍՀ պետական ինքնիշխանության մասին» հռչակագիրը և «Աբխազիայում պետականության պաշտպանության իրավական երաշխիքների մասին» որոշումը։ Վրացական պատմագրությունը չի առանձնացնում այս իրադարձությունը։
«Աբխազական ԽՍՀ պետական ինքնիշխանության մասին» հռչակագիրը։ 1990 թ-ի օգոստոսի 25
Աբխազիայի Գերագույն խորհրդի պատգամավորներն ընդունել են «Աբխազական ԽՍՀ պետական ինքնիշխանության մասին» հռչակագիրը և «Աբխազիայում պետականության պաշտպանության իրավական երաշխիքների մասին» որոշումը։ Վրացական պատմագրությունը չի առանձնացնում այս իրադարձությունը։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Հռչակագիրն առաջին անգամ արձանագրել է պետական իշխանության լիակատարությունը Աբխազական ԽՍՀ-ի տարածքում։ Դրանում հայտարարվել է «սոցիալիստական ինքնիշխան պետության ստեղծման մասին՝ աբխազ ժողովրդի կողմից իր ինքնորոշման անքակտելի իրավունքի, սեփական ճակատագիրը որոշելու ժողովրդի կամքի գերակայության հիման վրա»։ Աբխազական ԽՍՀ-ն ունեցել է իր զինանշանը, դրոշն ու հիմնը։
1991
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Աբխազների և հանրապետության տարածքում բնակվող մյուս ազգերի համար Խորհրդային Միության պահպանման գաղափարն ընկալվում էր՝ որպես պատերազմից խուսափելու հնարավորություն։ Ընկալում կար, որ ԽՍՀՄ փլուզման դեպքում Վրաստանը հանգիստ չի թողնի Աբխազիան և անպայման կփորձի ուժային ճանապարհով լուծել «աբխազական» հարցը։
ԽՍՀՄ պահպանման մասին հանրաքվեն։ 1991 թ-ի մարտի 17
Աբխազիայի՝ հանրաքվեին մասնակցած բնակիչների մեծ մասը կողմ է արտահայտվել ԽՍՀՄ պահպանմանը։ Սակայն Աբխազիայի վրացի բնակչությունը բոյկոտել է հանրաքվեն, քանի որ Վրաստանի իշխանությունը հրաժարվել է անցկացնել այն։ Վրացական պատմագրությունը չի առանձնացնում այս իրադարձությունը։
ԽՍՀՄ պահպանման մասին հանրաքվեն։ 1991 թ-ի մարտի 17
Աբխազիայի՝ հանրաքվեին մասնակցած բնակիչների մեծ մասը կողմ է արտահայտվել ԽՍՀՄ պահպանմանը։ Սակայն Աբխազիայի վրացի բնակչությունը բոյկոտել է հանրաքվեն, քանի որ Վրաստանի իշխանությունը հրաժարվել է անցկացնել այն։ Վրացական պատմագրությունը չի առանձնացնում այս իրադարձությունը։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Աբխազների և հանրապետության տարածքում բնակվող մյուս ազգերի համար Խորհրդային Միության պահպանման գաղափարն ընկալվում էր՝ որպես պատերազմից խուսափելու հնարավորություն։ Ընկալում կար, որ ԽՍՀՄ փլուզման դեպքում Վրաստանը հանգիստ չի թողնի Աբխազիան և անպայման կփորձի ուժային ճանապարհով լուծել «աբխազական» հարցը։
Այս համաձայնագիրը հազվադեպ բացառություն էր, երբ վրացական և աբխազական կողմերը համաձայնել էին հստակ պայմանների և կատարում էին դրանք։ Սակայն երեք տարի անց՝ 1994 թ-ի մարտի 10-ին, Վրաստանի խորհրդարանն այս նորմը գնահատեց որպես ազգային պատկանելիության հատկանիշով մարդու քաղաքական իրավունքների սահմանափակում։ Օրենքը ճանաչվեց՝ որպես «խտրականություն, ապարտեիդ և ռասիստական օրենսդրական պրակտիկա սադրող» և չեղարկվեց ձայների մեծամասնությամբ։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Սա ժողովրդավարական առաջին ընտրություններն էին, որոնք կարող էին կողմերի համագործակցության հեռանկար ստեղծել։ Սակայն ընտրություններից անմիջապես հետո վրացի ներկայացուցիչների դաշինքը մի քանի անգամ մերժեց խորհրդարանի որոշումները, իսկ 1992 հունիսից սկսեց բոյկոտել Գերագույն խորհուրդը։
აԱբխազիայի Գերագույն խորհրդի առաջին ժողովրդավարական ընտրությունները։ 1991 թ-ի սեպտեմբերի 29
Ընտրություններն անցկացվել են ընտրական նոր համակարգով, որը նախապես համաձայնեցրել էին վրացական և աբխազական կողմերը։ Գաղափարը վերաբերում էր քվոտայով էթնիկ ներկայացուցչությանը։ Գերագույն խորհրդի 65 մանդատները բաշխվել էին էթնիկ սկզբունքով․ աբխազները ստացել էին 28 մանդատ, վրացիները՝ 26, մյուս ազգությունների ներկայացուցիչները՝ 11 մանդատ։ Նման բաշխման պարագայում կողմերից ոչ մեկը չէր կարող միակողմանի կերպով սահմանադրական հարցեր լուծել։ Աբխազիայում բարձրագույն քաղաքական պաշտոնները նույնպես որոշվել էր բաշխել ազգային հատկանիշով։
აԱբխազիայի Գերագույն խորհրդի առաջին ժողովրդավարական ընտրությունները։ 1991 թ-ի սեպտեմբերի 29
Ընտրություններն անցկացվել են ընտրական նոր համակարգով, որը նախապես համաձայնեցրել էին վրացական և աբխազական կողմերը։ Գաղափարը վերաբերում էր քվոտայով էթնիկ ներկայացուցչությանը։ Գերագույն խորհրդի 65 մանդատները բաշխվել էին էթնիկ սկզբունքով․ աբխազները ստացել էին 28 մանդատ, վրացիները՝ 26, մյուս ազգությունների ներկայացուցիչները՝ 11 մանդատ։ Նման բաշխման պարագայում կողմերից ոչ մեկը չէր կարող միակողմանի կերպով սահմանադրական հարցեր լուծել։ Աբխազիայում բարձրագույն քաղաքական պաշտոնները նույնպես որոշվել էր բաշխել ազգային հատկանիշով։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Այս համաձայնագիրը հազվադեպ բացառություն էր, երբ վրացական և աբխազական կողմերը համաձայնել էին հստակ պայմանների և կատարում էին դրանք։ Սակայն երեք տարի անց՝ 1994 թ-ի մարտի 10-ին, Վրաստանի խորհրդարանն այս նորմը գնահատեց որպես ազգային պատկանելիության հատկանիշով մարդու քաղաքական իրավունքների սահմանափակում։ Օրենքը ճանաչվեց՝ որպես «խտրականություն, ապարտեիդ և ռասիստական օրենսդրական պրակտիկա սադրող» և չեղարկվեց ձայների մեծամասնությամբ։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Սա ժողովրդավարական առաջին ընտրություններն էին, որոնք կարող էին կողմերի համագործակցության հեռանկար ստեղծել։ Սակայն ընտրություններից անմիջապես հետո վրացի ներկայացուցիչների դաշինքը մի քանի անգամ մերժեց խորհրդարանի որոշումները, իսկ 1992 հունիսից սկսեց բոյկոտել Գերագույն խորհուրդը։
1992
Թեև զինված ուժերի մուտքն առաջացրել է Աբխազիայի ոչ վրացի բնակչության դժգոհությունը, այս փաստը հակամարտության սրացման չի բերել։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Աբխազիայի Գերագույն խորհուրդը միաձայն պահանջել է, որ այդ զորքերն անհապաղ լքեն հանրապետության տարածքը։ Այս պահանջի տակ ստորագրել են նաև վրացի պատգամավորները։ Սա Գերագույն խորհրդում միասնականության վերջին պահերից մեկն էր՝ չնայած էթնիկ մասնատվածությանը։
Կապիտան Կարկարաշվիլիի արշավն Աբխազիա։ 1992 թ-ի փետրվար
1992 թ-ի փետրվարի սկզբին Վրաստանում ռազմական հեղաշրջման արդյունքում իշխանության եկած ոչ լեգիտիմ Գերագույն խորհրդի որոշմամբ՝ Վրաստանի ազգային գվարդիայի զորամասերը Գիորգի Կարկարաշվիլիի հրամանատարությամբ մտել են Աբխազիայի տարածք՝ երկաթուղու և Սուխումի օդանավակայանի պաշտպանության նպատակով։ Վրացի զինվորականներն արշավել են ամբողջ Աբխազիայի տարածքով և կանգ առել վրաց-ռուսական սահմանին՝ Պսոու գետի մոտ, այնուհետև հետ վերադարձել։
Կապիտան Կարկարաշվիլիի արշավն Աբխազիա։ 1992 թ-ի փետրվար
1992 թ-ի փետրվարի սկզբին Վրաստանում ռազմական հեղաշրջման արդյունքում իշխանության եկած ոչ լեգիտիմ Գերագույն խորհրդի որոշմամբ՝ Վրաստանի ազգային գվարդիայի զորամասերը Գիորգի Կարկարաշվիլիի հրամանատարությամբ մտել են Աբխազիայի տարածք՝ երկաթուղու և Սուխումի օդանավակայանի պաշտպանության նպատակով։ Վրացի զինվորականներն արշավել են ամբողջ Աբխազիայի տարածքով և կանգ առել վրաց-ռուսական սահմանին՝ Պսոու գետի մոտ, այնուհետև հետ վերադարձել։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Թեև զինված ուժերի մուտքն առաջացրել է Աբխազիայի ոչ վրացի բնակչության դժգոհությունը, այս փաստը հակամարտության սրացման չի բերել։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Աբխազիայի Գերագույն խորհուրդը միաձայն պահանջել է, որ այդ զորքերն անհապաղ լքեն հանրապետության տարածքը։ Այս պահանջի տակ ստորագրել են նաև վրացի պատգամավորները։ Սա Գերագույն խորհրդում միասնականության վերջին պահերից մեկն էր՝ չնայած էթնիկ մասնատվածությանը։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Այս և մյուս միակողմանի որոշումներն անհնար են դարձրել Գերագույն խորհրդի գործունեությունը, որը կազմվել էր՝ ըստ էթնիկ քվոտաների։ Արդյունքում՝ այն բաժանվել է վրացական և աբխազական մասերի։ Վրացական պատվիրակությունը լքել է Գերագույն խորհրդի նիստերը, տեղափոխվել ուրիշ շենք և սկսել գործել՝ որպես առանձին կառույց։
Ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատարի արտաքսումն՝ էթնիկ հատկանիշով։ 1992 թ-ի հունիսի 24
Աբխազ ակտիվիստները ներխուժել են Սուխումում ՆԳՆ շենք և բռնի ուժով այնտեղից վռնդել Աբխազիայի ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար, ազգությամբ վրացի Գիվի Լոմինաձեին։ Աբխազները նաև օգտվել են Գերագույն խորհրդի վրացկան պատվիրակության ներսում առկա քաղաքական և անձնական կոնֆլիկտից և ընտրել են իրենց համար ընդունելի թեկնածու Աբխազիայի Նախարարների խորհրդի նախագահի պաշտոնում։ Այս երկու իրադարձություններն Աբխազիայի վրաց հասարակության վրդովմունքն են առաջացրել, անհնազանդության ակցիաներ և համընդհանուր գործադուլ է սկսվել։ Աբխազական պատմագրությունը չի առանձնացնում այս իրադարձությունը։
Ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատարի արտաքսումն՝ էթնիկ հատկանիշով։ 1992 թ-ի հունիսի 24
Աբխազ ակտիվիստները ներխուժել են Սուխումում ՆԳՆ շենք և բռնի ուժով այնտեղից վռնդել Աբխազիայի ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար, ազգությամբ վրացի Գիվի Լոմինաձեին։ Աբխազները նաև օգտվել են Գերագույն խորհրդի վրացկան պատվիրակության ներսում առկա քաղաքական և անձնական կոնֆլիկտից և ընտրել են իրենց համար ընդունելի թեկնածու Աբխազիայի Նախարարների խորհրդի նախագահի պաշտոնում։ Այս երկու իրադարձություններն Աբխազիայի վրաց հասարակության վրդովմունքն են առաջացրել, անհնազանդության ակցիաներ և համընդհանուր գործադուլ է սկսվել։ Աբխազական պատմագրությունը չի առանձնացնում այս իրադարձությունը։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Այս և մյուս միակողմանի որոշումներն անհնար են դարձրել Գերագույն խորհրդի գործունեությունը, որը կազմվել էր՝ ըստ էթնիկ քվոտաների։ Արդյունքում՝ այն բաժանվել է վրացական և աբխազական մասերի։ Վրացական պատվիրակությունը լքել է Գերագույն խորհրդի նիստերը, տեղափոխվել ուրիշ շենք և սկսել գործել՝ որպես առանձին կառույց։
Այս որոշումը մեծ դժգոհություն է առաջացրել Գերագույն խորհրդի վրացական պատվիրակությունում։ Այն գնահատվել է՝ որպես ավտորիտար ռեժիմի և ազգային բացառիկության օրինականացման փորձ։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Վերադարձը 1925 թ-ի սահմանադրությանն Աբխազիայի իշխանությունը հարկադիր միջոց է անվանել, քանի որ Վրաստանը վերադարձել էր 1918 թ-ի սահմանադրությանը, որում Աբխազիայի կարգավիճակ նախատեսված չէր։
Աբխազական ԽՍՀ 1978 թ-ի սահմանադրության չեղարկում և 1925 թ-ի սահմանադրության վերականգնում։ 1992 թ-ի հուլիսի 23
Աբխազիայի Գերագույն խորհրդի աբխազ պատգամավորների խումբն ինքնակամ վերականգնել է Աբխազական ԽՍՀ 1925 թ-ի սահմանադրությունը՝ այդպիսով չեղարկելով Աբխազական ԽՍՀ 1978 թ-ի սահմանդրությունը։ Փոխվել է Աբխազիայի անվանումը և ընդունվել պետական նոր խորհրդանիշների մասին օրենքը։
Աբխազական ԽՍՀ 1978 թ-ի սահմանադրության չեղարկում և 1925 թ-ի սահմանադրության վերականգնում։ 1992 թ-ի հուլիսի 23
Աբխազիայի Գերագույն խորհրդի աբխազ պատգամավորների խումբն ինքնակամ վերականգնել է Աբխազական ԽՍՀ 1925 թ-ի սահմանադրությունը՝ այդպիսով չեղարկելով Աբխազական ԽՍՀ 1978 թ-ի սահմանդրությունը։ Փոխվել է Աբխազիայի անվանումը և ընդունվել պետական նոր խորհրդանիշների մասին օրենքը։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Այս որոշումը մեծ դժգոհություն է առաջացրել Գերագույն խորհրդի վրացական պատվիրակությունում։ Այն գնահատվել է՝ որպես ավտորիտար ռեժիմի և ազգային բացառիկության օրինականացման փորձ։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Վերադարձը 1925 թ-ի սահմանադրությանն Աբխազիայի իշխանությունը հարկադիր միջոց է անվանել, քանի որ Վրաստանը վերադարձել էր 1918 թ-ի սահմանադրությանը, որում Աբխազիայի կարգավիճակ նախատեսված չէր։
Մինչ այդ Աբխազիայի կառավարությունն իր ռազմավարությունը համարում էր միայն իր պահպանումը ԽՍՀՄ կազմում։ Օգոստոսի 12-ի առաջարկն առաջին փորձն էր հենց երկկողմ հարաբերությունների ձևաչափով՝ ԽՍՀՄ-ից դուրս, ապագա հարաբերություններ կառուցելու ուղղությամբ։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Դաշնային պայմանագրով Աբխազիան, մի կողմից, ցանկանում էր կարգավորել իր հարաբերությունները Վրաստանի հետ, մյուս կողմից՝ ցանկանում էր այդ պայմանագրի միջոցով խուսափել Վրաստանի հետ ռազմական դիմակայությունից։ Սակայն պայմանագրի նախագիծը Թբիլիսին մերժեց, իսկ այն օրը, երբ աբխազական խորհրդարանը պատրաստվում էր քննարկել այն, Վրաստանը զորքեր մտցրեց Աբխազիա՝ այդպիսով պատերազմ սկսելով։
Դաշնության ստեղծման մասին աբխազական կողմի առաջարկը։ 1992 թ-ի օգոստոսի 12
Աբխազիայի Գերագույն խորհրդի նախագահ Վլադիսլավ Արձինբան դիմել է Վրաստանի Հանրապետության Պետխորհրդին՝ առաջարկելով Դաշնային պայմանագիր ստորագրել, որում արձանագրված կլինեն յուրաքանչյուր կողմի լիազորությունները և իշխանության ընդհանուր մարմինների պարտականությունները։ Աբխազական պատմագրությունը չի առանձնացնում այս իրադարձությունը։
Դաշնության ստեղծման մասին աբխազական կողմի առաջարկը։ 1992 թ-ի օգոստոսի 12
Աբխազիայի Գերագույն խորհրդի նախագահ Վլադիսլավ Արձինբան դիմել է Վրաստանի Հանրապետության Պետխորհրդին՝ առաջարկելով Դաշնային պայմանագիր ստորագրել, որում արձանագրված կլինեն յուրաքանչյուր կողմի լիազորությունները և իշխանության ընդհանուր մարմինների պարտականությունները։ Աբխազական պատմագրությունը չի առանձնացնում այս իրադարձությունը։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Մինչ այդ Աբխազիայի կառավարությունն իր ռազմավարությունը համարում էր միայն իր պահպանումը ԽՍՀՄ կազմում։ Օգոստոսի 12-ի առաջարկն առաջին փորձն էր հենց երկկողմ հարաբերությունների ձևաչափով՝ ԽՍՀՄ-ից դուրս, ապագա հարաբերություններ կառուցելու ուղղությամբ։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Դաշնային պայմանագրով Աբխազիան, մի կողմից, ցանկանում էր կարգավորել իր հարաբերությունները Վրաստանի հետ, մյուս կողմից՝ ցանկանում էր այդ պայմանագրի միջոցով խուսափել Վրաստանի հետ ռազմական դիմակայությունից։ Սակայն պայմանագրի նախագիծը Թբիլիսին մերժեց, իսկ այն օրը, երբ աբխազական խորհրդարանը պատրաստվում էր քննարկել այն, Վրաստանը զորքեր մտցրեց Աբխազիա՝ այդպիսով պատերազմ սկսելով։
Այդ պահից սկսվում է վրաց-աբխազական հակամարտության զինված շրջափուլը, որը տևեում է մինչև 1993 թ-ի հոկտեմբեր։ Աբխազական կողմը պնդում էր, որ երկաթուղային տրանսպորտի համար արտակարգ դրության սահմանումն իր հետ չի համաձայնեցվել։ Զորահավաք է հայտարարվում, մի քանի զինված բախումներ են տեղի ունենում Օչամչիրում և Գուլրիպշում։ Աբխազական զինված խմբավորումները փորձում են կանգնեցնել վրացական ներքին զորքերը։ Սակայն նրանց չի հաջողվում։ Օգոստոսի 15-ին վրացական ծովային դեսանտը մտնում է Գագրա և վրացական դրոշը բարձրացնում ռուս-վրացական սահմանին։ Օգոստոսի 18-ին Սուխում են մտնում վրացական զորքերը։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Երկաթուղու պահպանության համար վրացական զորքերը մտցնելու մասին թեզն ի սկզբանե անկատար էր։ Հենց վրացական զորքեր մտցնելու ժամանակ է միջանցիկ երկաթուղային հաղորդակցությունը խափանվել, իսկ «Մխեդրիոնի» ռազմականացված ջոկատներն Աբխազիա մտնելու առաջին իսկ օրվանից մասնակցել են հանրապետության ոչ վրացի բնակչության զանգվածային կողոպուտին։ Աբխազիայի Գերագույն խորհրդը Վրաստանի Պետխորհրդի գործողությունները որակել է՝ որպես «ինքնիշխան Աբխազիայի տարածքի նախապատրաստված օկուպացիա» և համաժողովրդական դիմադրության կոչ արել։
Վրացական զորքերի մուտքն Աբխազիայի տարածք և վրաց-աբխազական պատերազմի մեկնարկը։ 1992 թ-ի օգոստոսի 14
1992 թ-ի օգոստոսին Վրաստանի նախկին նախագահ Զվիադ Գամսախուրդիայի համախոհների գործողությունների հետևանքով երկաթուղային երթևեկությունն Արևմտյան Վրաստանում և Աբխազիայում ամբողջությամբ կաթվածահար էր եղել։ Իրավիճակը շտկելու նպատակով Վրաստանի Պետխորհրդի նախագահ Էդուրադ Շևարդնաձեն որոշում է երկաթուղու տարածքում արտակարգ դրություն սահմանել օգոստոսի 15-ից մինչև սեպտեմբերի 15-ը։ Օգոստոսի 14-ին Աբխազիայի տարածք են մտցվում Վրաստանի ներքին զորքերը։
Վրացական զորքերի մուտքն Աբխազիայի տարածք և վրաց-աբխազական պատերազմի մեկնարկը։ 1992 թ-ի օգոստոսի 14
1992 թ-ի օգոստոսին Վրաստանի նախկին նախագահ Զվիադ Գամսախուրդիայի համախոհների գործողությունների հետևանքով երկաթուղային երթևեկությունն Արևմտյան Վրաստանում և Աբխազիայում ամբողջությամբ կաթվածահար էր եղել։ Իրավիճակը շտկելու նպատակով Վրաստանի Պետխորհրդի նախագահ Էդուրադ Շևարդնաձեն որոշում է երկաթուղու տարածքում արտակարգ դրություն սահմանել օգոստոսի 15-ից մինչև սեպտեմբերի 15-ը։ Օգոստոսի 14-ին Աբխազիայի տարածք են մտցվում Վրաստանի ներքին զորքերը։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Այդ պահից սկսվում է վրաց-աբխազական հակամարտության զինված շրջափուլը, որը տևեում է մինչև 1993 թ-ի հոկտեմբեր։ Աբխազական կողմը պնդում էր, որ երկաթուղային տրանսպորտի համար արտակարգ դրության սահմանումն իր հետ չի համաձայնեցվել։ Զորահավաք է հայտարարվում, մի քանի զինված բախումներ են տեղի ունենում Օչամչիրում և Գուլրիպշում։ Աբխազական զինված խմբավորումները փորձում են կանգնեցնել վրացական ներքին զորքերը։ Սակայն նրանց չի հաջողվում։ Օգոստոսի 15-ին վրացական ծովային դեսանտը մտնում է Գագրա և վրացական դրոշը բարձրացնում ռուս-վրացական սահմանին։ Օգոստոսի 18-ին Սուխում են մտնում վրացական զորքերը։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Երկաթուղու պահպանության համար վրացական զորքերը մտցնելու մասին թեզն ի սկզբանե անկատար էր։ Հենց վրացական զորքեր մտցնելու ժամանակ է միջանցիկ երկաթուղային հաղորդակցությունը խափանվել, իսկ «Մխեդրիոնի» ռազմականացված ջոկատներն Աբխազիա մտնելու առաջին իսկ օրվանից մասնակցել են հանրապետության ոչ վրացի բնակչության զանգվածային կողոպուտին։ Աբխազիայի Գերագույն խորհրդը Վրաստանի Պետխորհրդի գործողությունները որակել է՝ որպես «ինքնիշխան Աբխազիայի տարածքի նախապատրաստված օկուպացիա» և համաժողովրդական դիմադրության կոչ արել։
Պայմանավորվածության համաձայն՝ Վրաստանի զինված ուժերի զգալի մասը պետք է լքեր Աբխազիայի տարածքը։ Հյուսիսային Կովկասի ոչ ֆորմալ զինված ջոկատները նույնպես պետք է ամբողջական կազմով հեռանային Աբխազիայից։ Համաձայնագիրը վերահաստատել է Վրաստանի տարածքային ամբողջականության համընդհանուր ճանաչում ունեցող սկզբունքներն ու սահմանների անխախտելիությունը։ Ամփոփիչ փաստաթղթի տեքստը ՄԱԿ Անվտանգության խորհուրդը ճանաչել է՝ որպես հիմնական պաշտոնական փաստաթուղթ։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Փաստաթուղթը ենթադրում էր հրադադարի հաստատում, զորքերի դուրսբերում, ռազմագերիների փոխանակում, փախստականների վերադարձի ապահովում, ինչպես նաև Աբխազիայի իշխանության մարմինների գործունեության վերսկսում հանրապետության ամբողջ տարածքում։ Սակայն համաձայնագրի ոչ մի կետ այդպես էլ չի կատարվել։ Մասնավորապես, և վրացական զորքերը, և հյուսիսկովկասյան զինված խմբավորումները մնացել են իրենց նախկին դիրքերում։
Մոսկվայի համաձայնագիրը: 1992 թ-ի սեպտեմբերի 3
Այս օրը Մոսկվայում կայացել է վրաց-աբխազական հակամարտության կարգավորման առաջին մասշտաբային հանդիպումը։ Ամփոփիչ փաստաթուղթը ստորագրել են Էդուարդ Շևարդնաձեն, Վլադիսլավ Արձինբան, Բորիս Ելցինն, ինչպես նաև Հյուսիսային Կովկասի բոլոր հանրապետությունների ղեկավարները։
Մոսկվայի համաձայնագիրը: 1992 թ-ի սեպտեմբերի 3
Այս օրը Մոսկվայում կայացել է վրաց-աբխազական հակամարտության կարգավորման առաջին մասշտաբային հանդիպումը։ Ամփոփիչ փաստաթուղթը ստորագրել են Էդուարդ Շևարդնաձեն, Վլադիսլավ Արձինբան, Բորիս Ելցինն, ինչպես նաև Հյուսիսային Կովկասի բոլոր հանրապետությունների ղեկավարները։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Պայմանավորվածության համաձայն՝ Վրաստանի զինված ուժերի զգալի մասը պետք է լքեր Աբխազիայի տարածքը։ Հյուսիսային Կովկասի ոչ ֆորմալ զինված ջոկատները նույնպես պետք է ամբողջական կազմով հեռանային Աբխազիայից։ Համաձայնագիրը վերահաստատել է Վրաստանի տարածքային ամբողջականության համընդհանուր ճանաչում ունեցող սկզբունքներն ու սահմանների անխախտելիությունը։ Ամփոփիչ փաստաթղթի տեքստը ՄԱԿ Անվտանգության խորհուրդը ճանաչել է՝ որպես հիմնական պաշտոնական փաստաթուղթ։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Փաստաթուղթը ենթադրում էր հրադադարի հաստատում, զորքերի դուրսբերում, ռազմագերիների փոխանակում, փախստականների վերադարձի ապահովում, ինչպես նաև Աբխազիայի իշխանության մարմինների գործունեության վերսկսում հանրապետության ամբողջ տարածքում։ Սակայն համաձայնագրի ոչ մի կետ այդպես էլ չի կատարվել։ Մասնավորապես, և վրացական զորքերը, և հյուսիսկովկասյան զինված խմբավորումները մնացել են իրենց նախկին դիրքերում։
Գագրայի գրավումից հետո վրացական բնակչությունը սկսել է զանգվածաբար և քաոտիկ կերպով լքել քաղաքներն ու գյուղերը։ Մի քանի օր այնտեղ լիակատար քաոս է տիրել։ Հարյուրավոր խաղաղ բնակիչներ և զինծառայողներ են սպանվել և վիրավորվել։ Հայտնվել են առաջին ռազմագերիները, պատանդները, անհետ կորածներն ու տեղահանվածները։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Այն բանից հետո, երբ մոսկովյան պայմանավորվածություններն չեն կատարվել, Աբխազիայի Գերագույն խորհրդի մոտ խնդիր է առաջացել ճեղքելու շրջափակումը, որում հայտնվել էր հանրապետությունը։ Երկու օր շարունակ աբխազ աշխարհազորայինները հյուսիսկովկասյան կամավորական ջոկատների հետ միասին (գործողությանը մասնակցածների ընդհանուր թիվը չի գերազանցել 500-ը) գրավել են Գագրան։ Հոկտեմբերի 6-ին աբխազական ստորաբաժանումները հասել են Պսոու գետի մոտ՝ Ռուսաստանի հետ սահման։ Այդպիսով՝ հանրապետության շրջափակումը ճեղքվել է։ Գագրայի ազատագրումն առաջին հաղթանակն էր վրացի ագրեսորների դեմ Աբխազիայի ժողովրդի Հայրենական պատերազմում [Աբխազիայում պաշտոնապես այսպես է կոչվում 1992-1993 թթ-ի վրաց-աբխազական պատերազմը - JAMnews]։
Գագրայի մարտը։ Հոկտեմբերի 1-6
Չնայած սեպտեմբերի 3-ի համաձայնագրին՝ հրադադարի ռեժիմը պարբերաբար խախտվում էր։ Կողմերը միմյանց մեղադրում էին համաձայնագրի կետերը չկատարելու համար։ Հոկտեմբերի 1-ին աբխազական զորքերը հարձակում են սկսում Գագրայի ուղղությամբ։ Հոկտեմբերի 5-ին նրանք գրավում են քաղաքն ու Գագրայի շրջանը և այնտեղ բարձրացնում Աբխազիայի դրոշը վրաց-ռուսական պետական սահմանին։
Գագրայի մարտը։ Հոկտեմբերի 1-6
Չնայած սեպտեմբերի 3-ի համաձայնագրին՝ հրադադարի ռեժիմը պարբերաբար խախտվում էր։ Կողմերը միմյանց մեղադրում էին համաձայնագրի կետերը չկատարելու համար։ Հոկտեմբերի 1-ին աբխազական զորքերը հարձակում են սկսում Գագրայի ուղղությամբ։ Հոկտեմբերի 5-ին նրանք գրավում են քաղաքն ու Գագրայի շրջանը և այնտեղ բարձրացնում Աբխազիայի դրոշը վրաց-ռուսական պետական սահմանին։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Գագրայի գրավումից հետո վրացական բնակչությունը սկսել է զանգվածաբար և քաոտիկ կերպով լքել քաղաքներն ու գյուղերը։ Մի քանի օր այնտեղ լիակատար քաոս է տիրել։ Հարյուրավոր խաղաղ բնակիչներ և զինծառայողներ են սպանվել և վիրավորվել։ Հայտնվել են առաջին ռազմագերիները, պատանդները, անհետ կորածներն ու տեղահանվածները։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Այն բանից հետո, երբ մոսկովյան պայմանավորվածություններն չեն կատարվել, Աբխազիայի Գերագույն խորհրդի մոտ խնդիր է առաջացել ճեղքելու շրջափակումը, որում հայտնվել էր հանրապետությունը։ Երկու օր շարունակ աբխազ աշխարհազորայինները հյուսիսկովկասյան կամավորական ջոկատների հետ միասին (գործողությանը մասնակցածների ընդհանուր թիվը չի գերազանցել 500-ը) գրավել են Գագրան։ Հոկտեմբերի 6-ին աբխազական ստորաբաժանումները հասել են Պսոու գետի մոտ՝ Ռուսաստանի հետ սահման։ Այդպիսով՝ հանրապետության շրջափակումը ճեղքվել է։ Գագրայի ազատագրումն առաջին հաղթանակն էր վրացի ագրեսորների դեմ Աբխազիայի ժողովրդի Հայրենական պատերազմում [Աբխազիայում պաշտոնապես այսպես է կոչվում 1992-1993 թթ-ի վրաց-աբխազական պատերազմը - JAMnews]։
Վրացական կողմը հերքում է այս փաստը և պնդում, որ շենքերը այրվել են պատահական գնդակոծության հետևանքով։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Աբխազական կողմն արխիվների հրդեհումը գնահատում է՝ որպես վանդալիզմի ակտ, որն իրականացրել է վրացական կողմը, նաև որպես աբխազ ժողովրդի պատմական հիշողությունն ու մշակութային ինքնատիպությունը ոչնչացնելու միտումնավոր փորձ։
Աբխազիայի Պետական արխիվի հրդեհումը։ 1992 թ-ի հոկտեմբերի 22
Սուխումում միաժամանակ հրդեհվել են Աբխազական լեզվի և գրականության՝ Դիմիտրի Գուլիայի անվան ինստիտուտի և Աբխազիայի պետական արխիվի շենքերը։ Միանգամից երկու գիտաարխիվային կենտրոնների ավերումը կասկած է առաջացրել, որ դրանք միտումնավոր այրել են վրացի զինվորականները։
Վրացական կողմը հերքում է այս փաստը և պնդում, որ շենքերը այրվել են պատահական գնդակոծության հետևանքով։
Աբխազիայի Պետական արխիվի հրդեհումը։ 1992 թ-ի հոկտեմբերի 22
Սուխումում միաժամանակ հրդեհվել են Աբխազական լեզվի և գրականության՝ Դիմիտրի Գուլիայի անվան ինստիտուտի և Աբխազիայի պետական արխիվի շենքերը։ Միանգամից երկու գիտաարխիվային կենտրոնների ավերումը կասկած է առաջացրել, որ դրանք միտումնավոր այրել են վրացի զինվորականները։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Վրացական կողմը հերքում է այս փաստը և պնդում, որ շենքերը այրվել են պատահական գնդակոծության հետևանքով։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Աբխազական կողմն արխիվների հրդեհումը գնահատում է՝ որպես վանդալիզմի ակտ, որն իրականացրել է վրացական կողմը, նաև որպես աբխազ ժողովրդի պատմական հիշողությունն ու մշակութային ինքնատիպությունը ոչնչացնելու միտումնավոր փորձ։
Աբխազերեն լեզվի ինստիտուտի աշխատակիցները այրված արխիվի մոխրի մոտ
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Այս տեղեկությունը մեծ իրարանցում է առաջացրել վրացական խորհրդարանում։ Իրավիճակը մեղմելու համար խորհրդարանի նախագահ Էդուարդ Շևարդնաձեն հերքել է համաձայնագրի ստորագրման փաստը։ Այդպիսով՝ այս համաձայնագիրը ևս կյանքի չի կոչվել։
Վրաց-աբխազական բանակցությունները՝ ռուսական գեներալիտետի մասնակցությամբ։ 1992 թ-ի դեկտեմբերի 13
Բանակցություններն անցկացվել են Գուդաութայում։ Վրացական և աբխազական կողմերի ներկայացուցիչները համաձայնագիր են ստորագրել, ըստ որի՝ վրացական կողմը պարտավորվել է Աբխազիայի տարածքից դուրս բերել իր զինված ուժերը։ Աբխազական պատմագրությունը չի առանձնացնում այս իրադարձությունը։
Վրաց-աբխազական բանակցությունները՝ ռուսական գեներալիտետի մասնակցությամբ։ 1992 թ-ի դեկտեմբերի 13
Բանակցություններն անցկացվել են Գուդաութայում։ Վրացական և աբխազական կողմերի ներկայացուցիչները համաձայնագիր են ստորագրել, ըստ որի՝ վրացական կողմը պարտավորվել է Աբխազիայի տարածքից դուրս բերել իր զինված ուժերը։ Աբխազական պատմագրությունը չի առանձնացնում այս իրադարձությունը։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Այս տեղեկությունը մեծ իրարանցում է առաջացրել վրացական խորհրդարանում։ Իրավիճակը մեղմելու համար խորհրդարանի նախագահ Էդուարդ Շևարդնաձեն հերքել է համաձայնագրի ստորագրման փաստը։ Այդպիսով՝ այս համաձայնագիրը ևս կյանքի չի կոչվել։
Ուղղաթիռն աբխազական զինված ուժերի վերահսկողության տակ գտնվող տարածքից՝ Թղվարչելի քաղաքից, ուղևորվել է Գուդաութա։ Աբխազական և ռուսական կողմերն ուղղաթիռի ուղղությամբ հարվածի համար պատասխանատվությունը գցել են վրացական կողմի վրա։ Վրացական կողմը հերքել է մեղադրանքները և ողբերգության համար պատասխանատվությունը վերագրել ռուսական կողմի ռազմական մանիպուլյացիաներին։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Ռուսաստանի Ռազմաօդային ուժերի Մի-8 երկու ուղղաթիռները, որոնք փախստականների էին տեղափոխում, դուրս են եկել շրջափակված Թղվարչելից դեպի Գուդաութա 1992 թ-ի դեկտեմբերի 14-ին։ Ժամը 17:30՝ թռիչքից 12 րոպե անց, ծովի մակերեսից 1900 մ բարձրության վրա «03» համարով ուղղաթիռին, որը հետևում էր առաջինին, հարված է հասցվել «ցամաք-օդ» դասի հրթիռով։ Հրթիռն արձակվել է Վրաստանի Պետխորհրդի զորքերի վերահսկողության տակ գտնվող տարածքից։ Ուղղաթիռն ընկել է Գուլրիփշի շրջանի Լատա գյուղի տարածքում։
Խոցված ուղղաթիռի դեպքը սաստկացրել է հումանիտար իրավիճակը շրջափակման մեջ գտնվող Թղվարչել հանքափորների քաղաքում։ Խոցվելու վտանգի պատճառով հումանիտար չվերթների հաճախականությունը, որոնց միջոցով պարեն էր ներմուծվում շրջափակված քաղաք և այնտեղից փախստականներ էին տեղափոխվում, զգալիորեն կրճատվել է։
Աբխազների համար դեկտեմբերի 14-ն այս պատերազմի ամենաողբերգական օրերից մեկն է։
Խոցված ուղղաթիռի դեպքը սաստկացրել է հումանիտար իրավիճակը շրջափակման մեջ գտնվող Թղվարչել հանքափորների քաղաքում։ Խոցվելու վտանգի պատճառով հումանիտար չվերթների հաճախականությունը, որոնց միջոցով պարեն էր ներմուծվում շրջափակված քաղաք և այնտեղից փախստականներ էին տեղափոխվում, զգալիորեն կրճատվել է։
Աբխազների համար դեկտեմբերի 14-ն այս պատերազմի ամենաողբերգական օրերից մեկն է։
Աբխազ փասխտականներին տեղափոխող ուղղաթիռի խոցումը։ 1992 թ-ի դեկտեմբերի 12
Աբխազիայի Գուլրիփշի շրջանի Լատա գյուղի մոտ ռուսական ռազմական ուղղղաթիռ է խոցվել։ Ուղղղաթիռում 87 մարդ է եղել՝ ներառյալ անձնակազմը, այդ թվում՝ 35 երեխա և 8 հղի կին։ Նրանք բոլորը տեղում այրվել են։
Աբխազ փասխտականներին տեղափոխող ուղղաթիռի խոցումը։ 1992 թ-ի դեկտեմբերի 12
Աբխազիայի Գուլրիփշի շրջանի Լատա գյուղի մոտ ռուսական ռազմական ուղղղաթիռ է խոցվել։ Ուղղղաթիռում 87 մարդ է եղել՝ ներառյալ անձնակազմը, այդ թվում՝ 35 երեխա և 8 հղի կին։ Նրանք բոլորը տեղում այրվել են։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Ուղղաթիռն աբխազական զինված ուժերի վերահսկողության տակ գտնվող տարածքից՝ Թղվարչելի քաղաքից, ուղևորվել է Գուդաութա։ Աբխազական և ռուսական կողմերն ուղղաթիռի ուղղությամբ հարվածի համար պատասխանատվությունը գցել են վրացական կողմի վրա։ Վրացական կողմը հերքել է մեղադրանքները և ողբերգության համար պատասխանատվությունը վերագրել ռուսական կողմի ռազմական մանիպուլյացիաներին։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Ռուսաստանի Ռազմաօդային ուժերի Մի-8 երկու ուղղաթիռները, որոնք փախստականների էին տեղափոխում, դուրս են եկել շրջափակված Թղվարչելից դեպի Գուդաութա 1992 թ-ի դեկտեմբերի 14-ին։ Ժամը 17:30՝ թռիչքից 12 րոպե անց, ծովի մակերեսից 1900 մ բարձրության վրա «03» համարով ուղղաթիռին, որը հետևում էր առաջինին, հարված է հասցվել «ցամաք-օդ» դասի հրթիռով։ Հրթիռն արձակվել է Վրաստանի Պետխորհրդի զորքերի վերահսկողության տակ գտնվող տարածքից։ Ուղղաթիռն ընկել է Գուլրիփշի շրջանի Լատա գյուղի տարածքում։
Խոցված ուղղաթիռի դեպքը սաստկացրել է հումանիտար իրավիճակը շրջափակման մեջ գտնվող Թղվարչել հանքափորների քաղաքում։ Խոցվելու վտանգի պատճառով հումանիտար չվերթների հաճախականությունը, որոնց միջոցով պարեն էր ներմուծվում շրջափակված քաղաք և այնտեղից փախստականներ էին տեղափոխվում, զգալիորեն կրճատվել է։
Աբխազների համար դեկտեմբերի 14-ն այս պատերազմի ամենաողբերգական օրերից մեկն է։
Խոցված ուղղաթիռի դեպքը սաստկացրել է հումանիտար իրավիճակը շրջափակման մեջ գտնվող Թղվարչել հանքափորների քաղաքում։ Խոցվելու վտանգի պատճառով հումանիտար չվերթների հաճախականությունը, որոնց միջոցով պարեն էր ներմուծվում շրջափակված քաղաք և այնտեղից փախստականներ էին տեղափոխվում, զգալիորեն կրճատվել է։
Աբխազների համար դեկտեմբերի 14-ն այս պատերազմի ամենաողբերգական օրերից մեկն է։
1993
Դա Սուխումի ամենամասշտաբային գրոհն էր այդ պահի դրությամբ։ Այդ գործողության բնույթն ու մասշտաբը վկայում էին այն մասին, որ այն պլանավորել էր ոչ միայն աբխազական կողմը, գործողությունում կարևոր դեր էին խաղացել ռուսական զինված ուժերը։ Գրոհի հետևանքով աբխազական կողմից զոհվել է շուրջ 600 զինվորական, վրացական կողմից՝ ավելի քան 100։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Հարձակման հետևանքով զոհվել է 222 զինվորական, 23 մարտիկ անհետ կորած է համարվում։ Այս հարձակումն ամենաարյունահեղ գործողություններից մեկն էր Աբխազիայի ժողովրդի Հայրենական պատերազմում։ Պատերազմի ընթացքում ոչ մի ռազմական գործողության ժամանակ աբխազական բանակն այսպիսի մարդկային կորուստներ չէր կրել։
Աբխազական անհաջող գրոհը Սուխումի ուղղությամբ։ 1993 թ-ի մարտի 15-19
Աբխազական բանակը լայնամասշտաբ գործողություն է ձեռնարկել՝ Սուխումի ազատագրման նպատակով։ Գումիստա գետի մերձակայքից ցամաքային, ծովային և օդային ուժերով կենտրոնացված հարված է հասցվել։ Վրաստանի զինված ուժերը կասեցրել են գրոհը։
Աբխազական անհաջող գրոհը Սուխումի ուղղությամբ։ 1993 թ-ի մարտի 15-19
Աբխազական բանակը լայնամասշտաբ գործողություն է ձեռնարկել՝ Սուխումի ազատագրման նպատակով։ Գումիստա գետի մերձակայքից ցամաքային, ծովային և օդային ուժերով կենտրոնացված հարված է հասցվել։ Վրաստանի զինված ուժերը կասեցրել են գրոհը։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Դա Սուխումի ամենամասշտաբային գրոհն էր այդ պահի դրությամբ։ Այդ գործողության բնույթն ու մասշտաբը վկայում էին այն մասին, որ այն պլանավորել էր ոչ միայն աբխազական կողմը, գործողությունում կարևոր դեր էին խաղացել ռուսական զինված ուժերը։ Գրոհի հետևանքով աբխազական կողմից զոհվել է շուրջ 600 զինվորական, վրացական կողմից՝ ավելի քան 100։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Հարձակման հետևանքով զոհվել է 222 զինվորական, 23 մարտիկ անհետ կորած է համարվում։ Այս հարձակումն ամենաարյունահեղ գործողություններից մեկն էր Աբխազիայի ժողովրդի Հայրենական պատերազմում։ Պատերազմի ընթացքում ոչ մի ռազմական գործողության ժամանակ աբխազական բանակն այսպիսի մարդկային կորուստներ չէր կրել։
Վրացի զինվորները Աբխազիայում
Հուլիսի 10-ին վրացական կողմին հաջողվել է դուրս մղել աբխազական զորքերը Թղվարչելիի ուղղությամբ և վերադարձնել կորցրած դիրքերը՝ բացելով երկաթուղային և ավտոմոբիլային ճանապարհները։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Աբխազ պատմաբաններն աբխազական բանակի հուլիսյան գրոհը բեկումնային են համարում։ Մի շարք անհաջող գրոհներից հետո աբխազական զորքերը կրկին փորձել են ազատագրել վրացական բանակի գրաված տարածքները։ Սակայն, եթե նախկինում Սուխումն ազատագրելու խնդիր էր դրված, ապա այս գործողության խնդիրը քաղաքի լեռնային մերձակայքի գրավումն էր։ Դա վրացական զորքերի դիրքերը բավականին խոցելի էր դարձնում։ Այս գործողության արդյունքում, Սուխումն ու այնտեղ գտնվող վրացական զորքերը փաստացի հայտնվել են օպերատիվ շրջափակման մեջ։ Հարձակմանը մասնակցել են երկու ճակատներն էլ՝ Գումիստյանը և Արևելյանը։
Աբխազական բանակի գրոհն ու բեկումը պատերազմում։ 1993 թ-ի հուլիս
Հուլիսի սկզբին աբխազ զինվորականները ծովի կողմից մտել են Թամիշ գյուղ։ Նրանք ճեղքել են վրացական կողմի դիրքերն ու գրավել երկաթուղային և ավտոմոբիլային ճանապարհները։ Այդ ճանապարհները վճռորոշ նշանակություն ունեին վրացական զորամասերը Սուխում տեղափոխելու համար, որը վրացական կողմի վերահսկողության տակ էր։
Աբխազական բանակի գրոհն ու բեկումը պատերազմում։ 1993 թ-ի հուլիս
Հուլիսի սկզբին աբխազ զինվորականները ծովի կողմից մտել են Թամիշ գյուղ։ Նրանք ճեղքել են վրացական կողմի դիրքերն ու գրավել երկաթուղային և ավտոմոբիլային ճանապարհները։ Այդ ճանապարհները վճռորոշ նշանակություն ունեին վրացական զորամասերը Սուխում տեղափոխելու համար, որը վրացական կողմի վերահսկողության տակ էր։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Հուլիսի 10-ին վրացական կողմին հաջողվել է դուրս մղել աբխազական զորքերը Թղվարչելիի ուղղությամբ և վերադարձնել կորցրած դիրքերը՝ բացելով երկաթուղային և ավտոմոբիլային ճանապարհները։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Աբխազ պատմաբաններն աբխազական բանակի հուլիսյան գրոհը բեկումնային են համարում։ Մի շարք անհաջող գրոհներից հետո աբխազական զորքերը կրկին փորձել են ազատագրել վրացական բանակի գրաված տարածքները։ Սակայն, եթե նախկինում Սուխումն ազատագրելու խնդիր էր դրված, ապա այս գործողության խնդիրը քաղաքի լեռնային մերձակայքի գրավումն էր։ Դա վրացական զորքերի դիրքերը բավականին խոցելի էր դարձնում։ Այս գործողության արդյունքում, Սուխումն ու այնտեղ գտնվող վրացական զորքերը փաստացի հայտնվել են օպերատիվ շրջափակման մեջ։ Հարձակմանը մասնակցել են երկու ճակատներն էլ՝ Գումիստյանը և Արևելյանը։
Վրացական կողմն ամբողջությամբ կատարել է պայմանավորվածությունը։ Գումիստա գետի հատվածում ընդամենը երկու դիտակետ է մնացել, գումարտակները սկսել են կազմալուծվել, ծանր տեխնիկան սկսել է շարժվել դեպի Փոթի։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Հուլիսյան համաձայնագիրն աբխազական կողմի համար հաջող գրոհի արդյունք էր․ աբխազ զինվորականներն ամբողջությամբ արգելափակել էին Սուխումը, և Պետխորհրդի զորքերը լիակատար շրջափակման մեջ էին հայտնվել։ Աբխազական կողմին Ռուսաստանն է ստիպել հրադադարի գնալ։ Այս համաձայնագիրն առաջին միջազգային փաստաթուղթն է, որում Աբխազիան ճանաչվում է՝ որպես ինքնուրույն տարածք։ Վրացական կողմը ստիպված է եղել համաձայնել իր զորքերը դուրս բերել, քանի որ այդ պահի դրությամբ նա ռազմական ճանապարհով ի վիճակի չի եղել պահպանել Սուխումը։ Այլապես Վրաստանն այդ քայլին չէր գնա։
Սոչիում հրադադարի ստորագրումը։ 1993 թ-ի հուլիսի 27
Ռուսաստանի առաջարկով կողմերի ներկայացուցիչները Սոչիում ստորագրել են «Աբխազիայի և Վրաստանի միջև հրադադարի և դրա պահպանման նկատմամբ վերահսկողության մեխանիզմի մասին» համաձայանգիր։
Սոչիում հրադադարի ստորագրումը։ 1993 թ-ի հուլիսի 27
Ռուսաստանի առաջարկով կողմերի ներկայացուցիչները Սոչիում ստորագրել են «Աբխազիայի և Վրաստանի միջև հրադադարի և դրա պահպանման նկատմամբ վերահսկողության մեխանիզմի մասին» համաձայանգիր։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Վրացական կողմն ամբողջությամբ կատարել է պայմանավորվածությունը։ Գումիստա գետի հատվածում ընդամենը երկու դիտակետ է մնացել, գումարտակները սկսել են կազմալուծվել, ծանր տեխնիկան սկսել է շարժվել դեպի Փոթի։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Հուլիսյան համաձայնագիրն աբխազական կողմի համար հաջող գրոհի արդյունք էր․ աբխազ զինվորականներն ամբողջությամբ արգելափակել էին Սուխումը, և Պետխորհրդի զորքերը լիակատար շրջափակման մեջ էին հայտնվել։ Աբխազական կողմին Ռուսաստանն է ստիպել հրադադարի գնալ։ Այս համաձայնագիրն առաջին միջազգային փաստաթուղթն է, որում Աբխազիան ճանաչվում է՝ որպես ինքնուրույն տարածք։ Վրացական կողմը ստիպված է եղել համաձայնել իր զորքերը դուրս բերել, քանի որ այդ պահի դրությամբ նա ռազմական ճանապարհով ի վիճակի չի եղել պահպանել Սուխումը։ Այլապես Վրաստանն այդ քայլին չէր գնա։
1993 թ-ի սեպտեմբերի սկզբին Չեչնիայից Սամեգրելո է ժամանել Վրաստանի նախկին նախագահ Զվիադ Գամսախուրդիան։ Նա ցույցեր է անցկացրել Սամեգրելոյի քաղաքներում, ինչպես նաև զինվորականների հետ հանդիպել Գալիում և Օչամչիրում։ Աբխազական կողմը դատապարտել է գամսախուրդիամետ զինված ուժերի կենտրոնացումը Գալի շրջանում, դրանց գործողությունները համարել հուլիսի 27-ի համաձայնագրի խախտում և վերսկսել հարվածներն արդեն զինաթափված Սուխումի ուղղությամբ։ Գամսախուրդիայի ժամանումը աբխազական և ռուսական կողմերի համար վճռական պատճառ հանդիսացավ Թբիլիսիին մեղադրելու հուլիսի 27-ի համաձայնագիրը խախտելու մեջ։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Աբխազական կողմի համար այս գործողությունը մեծ ռիսկ էր։ Մոսկվայում այդ ժամանակ նախագահ Ելցինի և Գերագույն խորհրդի միջև դիմակայությունը գագաթնակետին էր հասել։ Սուխումի ազատագրումից ընդամենը մեկ շաբաթ անց Մոսկվայում մարտեր էին ընթանալու, տանկերը կրակելու էին խորհրդարանի վրա։ Վրաստանում զվիադականների հերթական ապստամբությունն էր։ Հիմա կամ երբեք․ Աբխազիայի ղեկավարության առջև այսպիսի ընտրություն էր։
Սուխումի անկումը/Սուխումի ազատագրումը։ 1993 թ-ի սեպտեմբերի 27
Պատերազմի գագաթնակետն է։ Դաժան մարտերի արդյունքում աբխազական ստորաբաժանումները գրավել են Սուխումի կենտրոնը։ Աբխազիայի մայրաքաղաքի գրոհը տևել է 11 օր։ Շևարդնաձեն լքել է քաղաքը։ Վրացական բանակը սկսել է նահանջել դեպի Կոդորի կիրճ և սեպտեմբերի 30-ին ամբողջապես լքել է Աբխազիայի տարածքը։
Սուխումի անկումը/Սուխումի ազատագրումը։ 1993 թ-ի սեպտեմբերի 27
Պատերազմի գագաթնակետն է։ Դաժան մարտերի արդյունքում աբխազական ստորաբաժանումները գրավել են Սուխումի կենտրոնը։ Աբխազիայի մայրաքաղաքի գրոհը տևել է 11 օր։ Շևարդնաձեն լքել է քաղաքը։ Վրացական բանակը սկսել է նահանջել դեպի Կոդորի կիրճ և սեպտեմբերի 30-ին ամբողջապես լքել է Աբխազիայի տարածքը։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
1993 թ-ի սեպտեմբերի սկզբին Չեչնիայից Սամեգրելո է ժամանել Վրաստանի նախկին նախագահ Զվիադ Գամսախուրդիան։ Նա ցույցեր է անցկացրել Սամեգրելոյի քաղաքներում, ինչպես նաև զինվորականների հետ հանդիպել Գալիում և Օչամչիրում։ Աբխազական կողմը դատապարտել է գամսախուրդիամետ զինված ուժերի կենտրոնացումը Գալի շրջանում, դրանց գործողությունները համարել հուլիսի 27-ի համաձայնագրի խախտում և վերսկսել հարվածներն արդեն զինաթափված Սուխումի ուղղությամբ։ Գամսախուրդիայի ժամանումը աբխազական և ռուսական կողմերի համար վճռական պատճառ հանդիսացավ Թբիլիսիին մեղադրելու հուլիսի 27-ի համաձայնագիրը խախտելու մեջ։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր աբխազական պատմագրության համար
Աբխազական կողմի համար այս գործողությունը մեծ ռիսկ էր։ Մոսկվայում այդ ժամանակ նախագահ Ելցինի և Գերագույն խորհրդի միջև դիմակայությունը գագաթնակետին էր հասել։ Սուխումի ազատագրումից ընդամենը մեկ շաբաթ անց Մոսկվայում մարտեր էին ընթանալու, տանկերը կրակելու էին խորհրդարանի վրա։ Վրաստանում զվիադականների հերթական ապստամբությունն էր։ Հիմա կամ երբեք․ Աբխազիայի ղեկավարության առջև այսպիսի ընտրություն էր։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Այն փաստը, որ բնակչությունն անցնում էր Կոդորի մայրուղով, ցույց է տալիս, որ տարհանումը եղել է չնախապատրաստված և քաոտիկ։ Վրաստանի բարձրագույն քաղաքական կառավարությունը բնակչության տարհանման ոչ մի պլան չի ունեցել։ Երկրում չի եղել քիչ թե շատ կազմակերպված հետախուզական ծառայություն, քաղաքացիական պատերազմում միմյանց դիմակայող կողմերի միջև կապ չի եղել։
Վրացի փախստականների հեռանալը Սվանեթիի տարածքով։ 1993 թ-ի սեպտեմբեր
Սուխումի անկումից հետո բանակին հետևել է նաև բնակչությունը։ Տասնյակ հազարավոր մարդիկ՝ առանց սննդի պաշարի և տաք հագուստի, ոտքով ուղևորվել են դեպի բարձրադիր Չուբերի լեռնանցք։ Աբխազական պատմագրությունը չի առանձնացնում այս իրադարձությունը։
Վրացի փախստականների հեռանալը Սվանեթիի տարածքով։ 1993 թ-ի սեպտեմբեր
Սուխումի անկումից հետո բանակին հետևել է նաև բնակչությունը։ Տասնյակ հազարավոր մարդիկ՝ առանց սննդի պաշարի և տաք հագուստի, ոտքով ուղևորվել են դեպի բարձրադիր Չուբերի լեռնանցք։ Աբխազական պատմագրությունը չի առանձնացնում այս իրադարձությունը։
Ինչո՞ւ է սա կարևոր վրացական պատմագրության համար
Այն փաստը, որ բնակչությունն անցնում էր Կոդորի մայրուղով, ցույց է տալիս, որ տարհանումը եղել է չնախապատրաստված և քաոտիկ։ Վրաստանի բարձրագույն քաղաքական կառավարությունը բնակչության տարհանման ոչ մի պլան չի ունեցել։ Երկրում չի եղել քիչ թե շատ կազմակերպված հետախուզական ծառայություն, քաղաքացիական պատերազմում միմյանց դիմակայող կողմերի միջև կապ չի եղել։
Վրացի տեղահանվածները Կոդորիում
Սեպտեմբերի 30․ վրաց-աբխազական պատերազմի ավարտ
Պատերազմի ակտիվ փուլն ավարտվել է։ Վրացական կողմի վերահսկողության տակ է մնացել Աբխազիայի տարածքի մի մասը՝ Կոդորի լեռնանցքի վերին հատվածում։ Սակայն խաղաղության հաստատմանը դեռ շատ կար։
Հետագա ամիսներին և տարիներին վրաց-աբխազական հակամարտության գոտում բախումներ և լայնամասշտաբ ռազմական գործողություններ են տեղի ունեցել, ինչպես, օրինակ, վեցօրյա պատերազմը Գալի շրջանում 1998 թ-ին։
Վրաստանում քաղաքացիական պատերազմ է սկսվել։ 1993 թ-ի հոկտեմբերին Գամսախուրդիայի հետ կապված զինված ուժերը մի քանի կարևոր քաղաքներ և տրանսպորտային հանգույցներ են զբաղեցրել Սամեգրելոյում և Իմերեթիում, սակայն չեն կարողացել գրավել Քութայիսին։
Ռուսական զինված ուժերը սատարել են Շևարդնաձեի կառավարությանն ու վռնդել Գամսախուրդիայի համախոհներին։ Գամսախուրդիամետ զինված կազմավորումներն անցել են պայքարի պարտիզանական մեթոդներին։ Դեկտեմբերի 31-ին Զվիադ Գամսախուրդիան մահացել է անհայտ հանգամանքներում։
Հակամարտության զինված փուլի ավարտից հետո զգալիորեն ակտիվացել է ՄԱԿ-ը․ մի քանի բանաձև է ընդունվել, հակամարտության գոտում դիտորդական առաքելություն է ստեղծվել, քննարկումներ են սկսվել խաղաղապահ ուժերի ստեղծման մասին։ Ներքին երկպառակության պայմաններում 1994 թ-ի մարտին Վրաստանի կառավարությունը որոշել է միանալ Անկախ պետությունների համագործակցությանը։
1994 թ-ի ապրիլին վրացական և աբխազական կողմերը դիմել են ՄԱԿ-ին՝ խնդրելով ռուսական ուժերի զորամիավորումները ներառել խաղաղապահ ուժերի կազմում։ Կողմերը պայմանավորվել են, որ Աբխազիան ունենալու է իր սահմանադրությունն, օրենսդրությունն ու համապատասխան պետական խորհրդանիշները։
1994 թ-ի սեպտեմբերի 2-ին վրաց-աբխաական բանակցությունների ձևաչափի շրջանակում կողմերը վերահաստատել են, որ 1994 թ-ի ապրիլի 4-ի համաձայնագրով՝ Անկախ պետությունների համագործակցությունը հակամարտության գոտում խաղաղապահ ուժեր է տեղակայել։
Վրաստանում քաղաքացիական պատերազմ է սկսվել։ 1993 թ-ի հոկտեմբերին Գամսախուրդիայի հետ կապված զինված ուժերը մի քանի կարևոր քաղաքներ և տրանսպորտային հանգույցներ են զբաղեցրել Սամեգրելոյում և Իմերեթիում, սակայն չեն կարողացել գրավել Քութայիսին։
Ռուսական զինված ուժերը սատարել են Շևարդնաձեի կառավարությանն ու վռնդել Գամսախուրդիայի համախոհներին։ Գամսախուրդիամետ զինված կազմավորումներն անցել են պայքարի պարտիզանական մեթոդներին։ Դեկտեմբերի 31-ին Զվիադ Գամսախուրդիան մահացել է անհայտ հանգամանքներում։
Հակամարտության զինված փուլի ավարտից հետո զգալիորեն ակտիվացել է ՄԱԿ-ը․ մի քանի բանաձև է ընդունվել, հակամարտության գոտում դիտորդական առաքելություն է ստեղծվել, քննարկումներ են սկսվել խաղաղապահ ուժերի ստեղծման մասին։ Ներքին երկպառակության պայմաններում 1994 թ-ի մարտին Վրաստանի կառավարությունը որոշել է միանալ Անկախ պետությունների համագործակցությանը։
1994 թ-ի ապրիլին վրացական և աբխազական կողմերը դիմել են ՄԱԿ-ին՝ խնդրելով ռուսական ուժերի զորամիավորումները ներառել խաղաղապահ ուժերի կազմում։ Կողմերը պայմանավորվել են, որ Աբխազիան ունենալու է իր սահմանադրությունն, օրենսդրությունն ու համապատասխան պետական խորհրդանիշները։
1994 թ-ի սեպտեմբերի 2-ին վրաց-աբխաական բանակցությունների ձևաչափի շրջանակում կողմերը վերահաստատել են, որ 1994 թ-ի ապրիլի 4-ի համաձայնագրով՝ Անկախ պետությունների համագործակցությունը հակամարտության գոտում խաղաղապահ ուժեր է տեղակայել։
Հրապարակումների մեջ տեղ գտած տերմինները, տեղանունները, մտքերը և գաղափարները պարտադիր չէ, որ համընկնեն JAMnews-ի կամ նրա առանձին աշխատակիցների կարծիքների և գաղափարների հետ: JAMnews-ն իրավունք է վերապահում հեռացնել հրապարկումների վերաբերյալ արված այն մեկնաբանությունները, որոնք կգնահատվեն որպես վիրավորական, սպառնալիք պարունակող, բռնություն հրահրող կամ այլ պատճառներով էթիկապես անընդունելի:
