Cermuk, başqa bir payız

Ermənistanda kurort şəhəri bombardmandan sonra boş qalıb

05.11.22

Ermənistanın məşhur Cermuk kurortu 13 sentyabr 2022-ci il gecə yarısı döyüşlərin episentrində olub. Şəhər bombalanıb. Hakimiyyət turistləri, qadınları və uşaqları evakuasiya etməyə müvəffəq olub. Mülki şəxslər arasında itkilər barədə məlumat verilməyib.

Fotoqraf Vaqinak Kazaryan atışmadan bir neçə gün sonra adətən izdihamlı olan kurort şəhərinə gəlib. Həmin vaxt təxliyə edilənlər hələ də geri qayıtmadıqları üçün küçələr boş olub. Şəhərdə yerli sakinlərdən hələ ki, əsasən kişilər qalıb. Hamı şəhərdə turistlərin olmamasının Cermuk üçün nə qədər pis olduğu haqda danışır. Axı, payız məxməri mövsümdür.

Açapnyak rayonunda Mədəniyyət Sarayının fasadındakı heykəl çox böyükdür, üç mərtəbə hündürlüyündə. Bu bina yerli əhali tərəfindən “Kurzal” adlanır və 1969-cu ildə memar Martin Mikaelyan tərəfindən sovet modernizmi üslubunda inşa edilib. Kurzal böyük şəhər parkının dərinliklərində yerləşir və postsovet dövründə tərk edilmiş olsa da, orijinal bina burada fotosessiya təşkil edən tətilçilər və fotoqraflar arasında məşhurdur.

Şəhərin tam mərkəzində mineral bulaqlarla zəngin məşhur sütunlu “park” Cermukun simvolu hesab olunur. Zalda istiliyi 30 ilə 53°C arasında dəyişən beş müalicəvi mineral su mənbəyi var.

Cermukun sağ sahilindəki kurort hissəsi 1945-ci ildən tikilir. Tikintidə o dövrün ən məşhur memarları iştirak edirdilər: Georgi Tamanyan, Mark Qriqoryan, Samvel Səfəryan, Rafo İsraelyan. Orada su anbarları silsiləsi olan böyük şəhər parkı da var.

Ermənistan iddia edir və bir çox qərbli diplomatlar da bununla razılaşır ki, Azərbaycan
silahlı qüvvələri hərbi müdaxiləyə başlayaraq şərq sərhədində Cermuk, Gorus,
Vardenis, Qafan şəhərlərini və Sotk da daxil olmaqla bir neçə kəndi atəşə tutub. Bakı
bu ittihamları rədd edir və hərbi vəziyyətin Ermənistan tərəfindən təhrik edildiyini
bildirir.

İki günə yaxın davam edən döyüşlər nəticəsində Azərbaycan Ermənistanın onlarla
hektar ərazisi və bir neçə strateji yüksəklik üzərində nəzarəti ələ alıb. Hər iki tərəfdən
300-dən çox insan həlak olub.

Cermuk su anbarlarından biri. Bu kiçik süni göl, dağ bulaqlarının suyu ilə qidalanan göllər zəncirindən biridir. Su bir göldən digərinə axaraq, tədricən dərin dərədən axan Arpa çayına tökülür.

Bütün kafelər hərbi əməliyyatlara görə bağlanıb. Yerli sakinlərin dediyi kimi, bu kafelərdə yerli oğlanlar tez-tez turist qızlarla tanış olurdular. Burada eşq dolu kurort macəraları başlayırdı.

Bir neçə mağaza evakuasiyadan imtina edən azsaylı sakinlər üçün işləməyə davam
edir.

1980-ci illərin sonlarında Azərbaycandan - Sumqayıt, Bakı və Mingəçevirdən olan qaçqınlar Cermukda məskunlaşıblar. Yerli mağazanın sahibi, orta yaşlı qadın heç yerə getmək niyyətində olmadığını deyib. “Mən artıq bir dəfə qaçqın düşmüşəm – Bakıdan, daha bəsdir”, – mağazanın ağzında dayanan qadın deyir. Axşamlar o, ürəyi istəyən hamını qəhvəyə qonaq edirdi.

Cermuk Ermənistanın cənub-şərq hissəsində, Vayots Dzor bölgəsində yerləşir. Şəhər mineral su mənbələrinin yaxınlığında yerləşir ki, buna görə də sovet dövründə "Qafqazın Karlovı Varı" adlandırılırdı.

Cermuk kanat yolu binasının mərmi ilə zədələnmiş divarı. Kanat yolu nisbətən yaxınlarda - 2007-ci ildən fəaliyyətə başlayıb. Uzunluğu bir kilometrə qədər uzanır, hündürlük fərqi isə 400 metrdir. Kanat yolunun ən yüksək nöqtəsi dəniz səviyyəsindən 2480 metr yüksəklikdədir.

Başda qadın və uşaqlar olmaqla Cermuk sakinlərinin əksəriyyəti təhlükəsizlik məqsədilə müvəqqəti olaraq şəhəri tərk ediblər.

Sol sahildə yaşayış massivləri yerləşir, amma indi burada çox az adam görmək olar.

Son illərdə Cermuk yenidən doğulmuşdu, ikinci həyatını yaşayırdı. Şəhərdə yeni xəstəxanalar tikilirdi. Son üç ildə istirahət edənlərin sayı iki dəfə artmışdı. Xizək turizmi inkişaf etməyə başlamışdı.

Cermuk mineral suları müxtəlif xəstəliklərin müalicə üçün istifadə olunur. Ənənəyə görə, istirahət edənlər acqarına ilıq mineral su içmək üçün dumduru içkiərdən ibarət qalereyaya gəlirdilər. Cüt-cüt gəzən insanların mənzərəsi köhnə filmlərdəki səhnələri xatırladırdı.

Dinc vaxtlarda şəhərin kurort hissəsinin mərkəzində yerli sakinlərin mürəbbə (o cümlədən qoza mürəbbəsi), suvenir və evdə hazırlanmış alkoqol satdıqları improvizə edilmiş kiçik bazar var idi.

Bombalanmış ərazilər. Cermuka aparan yolda mərmi parçaları görmək mümkündür. Mərmilərdən biri kiçik ucuzvari otellərdən birinin damını zədələyərək yerə atıb.

Cermuk şəhər kanat yolu. Şəhərin bombalanması, gecə yarısı kanat yolu işləmədiyi vaxt başlayıb. Qurbanlar olmayıb. İndi isə şəhərdə istirahət edən olmadığından hərəkətsiz qalıb.

Kanat yolunun aşağı hissəsində yerləşən istirahət zonasına ziyan dəyib. Sentyabrın 13-dən 14-nə keçən gecə atəş başlayanda Cermukdakı bütün xəstəxanalar və istirahət evləri istirahət edənlərlə dolu olub. Onların tələsik evakuasiya olunduğu yol bu yerin yaxınlığından keçir.

Cermukun rəsm qalereyasında 20-ci əsrin görkəmli erməni rəssamlarının, o cümlədən Martiros Saryan, Sedrak Arakelyan, Sarkis Muradyan və başqalarının onlarla rəsm əsəri nümayiş etdirilir. Bambardman başlayanda qalereyanın direktoru Vardan Avetyan tələsik eksponatları xilas edib və onları şəhərdən çıxara bilib.

Cermuk Rəsm Qalereyasının direktoru, rəssam Vardan Avetyanın.

Cermuk şəhərinin kurort hissəsi bombardmandan zərər çəkib. Binaların divarları və damları zədələnib, bəzi yerlərdə mərmi parçaları pəncərələri sındırıb. Dəymiş ziyanın qiymətləndirilməsi hələ tamamlanmayıb.

Atışma nəticəsində şəhərə yaxın təpələrdə əkin sahələri yanıb.

Ərzaq mağazalarına zərər dəyib.

Cermukun rəmzi - şəhərin üstündəki dağda maral fiquru. Əfsanəyə görə, ovçunun oxuyla yaralanan maral Cermukun həyat verən sularına dalıb və bundan sonra yaraları tez sağalıb.

Keçut kəndinin qəbiristanlığı atəşdən ziyan görüb.

Şəhərdə həyat donub.

Tarlalarda işlər dayandırılıb.

Maral fiqurunun yanından baxanda görünən Cermuk panoraması.

Müəllif
Vaqinak Qazaryan

Bu hekayə “Trayektoriya” media layihəsinin bir hissəsidir. Layihə Cənubi Qafqazda münaqişənin həyatlarına toxunduğu insanlardan bəhs edir. Bütün Cənubi Qafqazdan olan müəlliflər və redaktorlarla işləyir və münaqişələrin heç birində tərəflərdən heç birini dəstəkləmir. Bu səhifədəki materiallara görə müəlliflər məsuliyyət daşıyır. Əksər hallarda toponimlər müəlliflərin cəmiyyətlərində qəbul olunduğu kimi istifadə edilir. Layihə Avropa İttifaqının dəstəyilə GoGroup Media və International Alert təşkilatları tərəfindən həyata keçirilir.