“Qul bazarı”
Azərbaycanın əyalətlərində Bakının imkanlar şəhəri olduğuna inanırlar, amma yanılırlar
Azərbaycanın bölgələrində ölkə paytaxtının - Bakının "imkanlar şəhəri" olması haqda oturuşmuş mif var. Regionların zəif iqtisadi inkişafı, kütləvi işsizlik - ölkə əhalisinin əksər hissəsi bu kontekstdə yaşayır. Amma rəsmi statistika və dövlət telekanalları yoxsulluğun faktiki olaraq aradan qaldırıldığını bildirir. Əyalətlərdə isə on minlərlə insan inanır ki, onun sadəcə bəxti gətirməyib, Bakı kimi üç milyon əhalisi olan metropolda isə yoxsulluq yoxdur, iş var.
Bu insanlar ailələrini kənddə qoyub, paytaxta üz tuturlar. Amma əksəriyyəti əliboş qalır. Qulu İmanov da onlardan biridir.
Bakıda “Xalqlar Dostluğu” metrosu yanında, körpünün altında hamının tanıdığı “qul bazarı” yerləşir. Bura açıq səma altında şərti fəhlə bazarıdır, bölgələrdən gələn işsizlər məhz burada özlərinə təsadüfi iş axtarırlar. Qulu İmanov da bu işsizlərdən biridir.
Onun 54 yaşı var, yeddi qız atasıdır. Sabirabad rayonundandır. Kənddəki evi səbəbsiz yerə dağıdılandan sonra çörək pulu qazanmaq ümidi ilə Bakıya gəlib.
“Bacımgillə aramızda münaqişə var idi. İki uşaqla yoldaşından boşandı gəldi. Nə danışdılar bilmədim, rüşvət verdilər, Sabirabaddakı evimi sökdürdülər. Həmin vaxt mən evdə deyildim. Gəldim, gördüm ki, evim yoxdur, uşaqlar da qonşuda qalıblar. Sonra da yaşamağa yerimiz olmadı. Elə iki il qonşularda qaldıq. Sonra qazanc yeri tapmaq üçün gəldim Bakıya.
Təzə gələndə heç yeri, heç kimi tanımırdım. 8-ci kilometrdəki bazarda araba sürürdüm. Orada-burada bildilər ki, qalmağa yerimiz yoxdur. Kirayə pulu ödəməyə də imkanım yox idi.
Bir tanış mənə otaq verdi ki, orada qalaq. Hər dəfə biri kartof verirdi, biri göyərti verirdi. Belə-belə birtəhər dolanırdıq. Fəhləlik bacardığım üçün bir müddət pul topladım. Avadanlıq aldım, başladım işləməyə. Xalqlar Dostluğunda fəhlə bazarı var. İllərdir hər gün səhərdən axşama qədər gedib orada dayanıram. Bütün işlərə gedirəm ki, çörək pulumuz olsun”.
Təzə gələndə heç yeri, heç kimi tanımırdım. 8-ci kilometrdəki bazarda araba sürürdüm. Orada-burada bildilər ki, qalmağa yerimiz yoxdur. Kirayə pulu ödəməyə də imkanım yox idi.
Bir tanış mənə otaq verdi ki, orada qalaq. Hər dəfə biri kartof verirdi, biri göyərti verirdi. Belə-belə birtəhər dolanırdıq. Fəhləlik bacardığım üçün bir müddət pul topladım. Avadanlıq aldım, başladım işləməyə. Xalqlar Dostluğunda fəhlə bazarı var. İllərdir hər gün səhərdən axşama qədər gedib orada dayanıram. Bütün işlərə gedirəm ki, çörək pulumuz olsun”.
Qulu İmanov Bakıya gəldiyi ilk vaxtlarda ailəsi Sabirabadda qalıb, qonşunun evində yaşayırmış. O da qazandığı pulun bir hissəsini həmyerlisi olan tanış taksi sürücüləri ilə həyat yoldaşına göndərirmiş.
“Çox zülm çəkdim. Axırda yoldaşıma zəng etdim ki, məni də götür, apar özünlə. Yoldaşım fəhləlik etdiyi vaxt indi yaşadığımız evin sahibinə demişdi ki, yaşamağa ev axtarır. Getdik, bu evin yiyəsi ilə tanış olduq. Dedi ki, bağı boşdur, istədiyimiz qədər qala bilərik. Biz onun bağına baxırıq və 16 ildir bu evdə təmənnasız yaşayırıq”, - Qulunun arvadı Nüşabə İmanova danışır.
“Çox zülm çəkdim. Axırda yoldaşıma zəng etdim ki, məni də götür, apar özünlə. Yoldaşım fəhləlik etdiyi vaxt indi yaşadığımız evin sahibinə demişdi ki, yaşamağa ev axtarır. Getdik, bu evin yiyəsi ilə tanış olduq. Dedi ki, bağı boşdur, istədiyimiz qədər qala bilərik. Biz onun bağına baxırıq və 16 ildir bu evdə təmənnasız yaşayırıq”, - Qulunun arvadı Nüşabə İmanova danışır.
Rəsmi statistikada işsizlərin də, yoxsulların da sayı azdır
Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsinin 1 yanvar 2022-ci il məlumatına əsasən, 5 milyon 304 min əməkqabiliyyətli əhalinin 4 milyon 988 min nəfəri əmək fəaliyyətilə məşğuldur.
Beləliklə, rəsmən Azərbaycanda işsizlik səviyyəsi cəmi altı faiz təşkil edir.
Dövlət Statistika Komitəsinin 2022-ci ilin sentyabrına olan məlumatına görə, Bakıda orta aylıq əməkhaqqı 1067 manat təşkil edir. Bütün ölkə üzrə analoji göstərici 831 manatdır. Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələri üzrə orta aylıq əməkhaqqı üzrə məlumatlar açıqlanmır.
Beləliklə, rəsmən Azərbaycanda işsizlik səviyyəsi cəmi altı faiz təşkil edir.
Dövlət Statistika Komitəsinin 2022-ci ilin sentyabrına olan məlumatına görə, Bakıda orta aylıq əməkhaqqı 1067 manat təşkil edir. Bütün ölkə üzrə analoji göstərici 831 manatdır. Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələri üzrə orta aylıq əməkhaqqı üzrə məlumatlar açıqlanmır.
Ekspert: “İşsizlər də, yoxsullar da daha çoxdur”
Əslində Dövlət Statistika Komitəsinin dərc etdiyi rəsmi göstəricilərə inanmaq çətindir – iqtisadçı ekspert Əli Əhmədov deyir.
“Azərbaycanda statistika ilə məşğul olacaq müstəqil iqtisadi qurum yoxdur. Buna görə də rəsmi göstəricilərlə yola çıxmalı oluruq. Amma onlar əksər postsovet respublikalarında olduğu kimi ya çox azaldılır, ya da şişirdiyir.
Məsələn, qonşu Türkiyədə inflyasiyanın müstəqil dəyərləndirməsi rəsmi göstəricini dəfələrlə üstələyir. Əminəm ki, Azərbaycanda bununla bağlı vəziyyət analojidir, bəlkə də daha pisdir.
Əhalinin regionlardan paytaxta köçünə gəlincə isə vaxtilə Azərbaycanda regionların inkişafına dair bir neçə proqram qəbul edilib. Amma real vəziyyətə baxsaq, bu proqrammlar ya unudulub, ya da hökumətin başqa daha vacib işləri çıxıb.
Regionlarda praktiki olaraq iş yerləri yoxdur və insanlara cüzi maaş verilir. Odur ki, insanların Bakıya gəlməyə və burada pul qazanmağa can atması təəccüblü deyil. Amma əslində paytaxt daha çox pul xərclənən, qazanmağın isə daha çətin olduğu yerdir, o cümlədən də yerlilər üçün. Kirayə evlər, nəqliyyat xərcləri və bir çox başqa şeylər baha başa gəlir. Gələnlər çox vaxt bütün bunları gözləmirlər, hesablamırlar və bu disbalansın öhdəsindən gələ bilmirlər.
Onlar yerli “qaydaları” bilmirlər, şəhər sistemi ilə yanış deyillər, cəmiyyətin ritminə daxil deyillər və bütün bunlar onlar üçün “zəngin böyük şəhərdə mənə də yer tapılar” xəyalını gerçəkləşdirməyi daha da çətinləşdirir. Buna görə də çoxları öz seçimində məyus olur və bəzən daha pis vəziyyətə düşürlər, köç üçün topladıqlar az vəsaiti də itirib geri qayıtmalı olurlar.
Əgər Bakıda yaxşı maaşılı real işə dəvət yoxdursa, güman dalınca gəlməyi heç kimə məsləhət görməzdim”, - Əhmədov deyir.
“Azərbaycanda statistika ilə məşğul olacaq müstəqil iqtisadi qurum yoxdur. Buna görə də rəsmi göstəricilərlə yola çıxmalı oluruq. Amma onlar əksər postsovet respublikalarında olduğu kimi ya çox azaldılır, ya da şişirdiyir.
Məsələn, qonşu Türkiyədə inflyasiyanın müstəqil dəyərləndirməsi rəsmi göstəricini dəfələrlə üstələyir. Əminəm ki, Azərbaycanda bununla bağlı vəziyyət analojidir, bəlkə də daha pisdir.
Əhalinin regionlardan paytaxta köçünə gəlincə isə vaxtilə Azərbaycanda regionların inkişafına dair bir neçə proqram qəbul edilib. Amma real vəziyyətə baxsaq, bu proqrammlar ya unudulub, ya da hökumətin başqa daha vacib işləri çıxıb.
Regionlarda praktiki olaraq iş yerləri yoxdur və insanlara cüzi maaş verilir. Odur ki, insanların Bakıya gəlməyə və burada pul qazanmağa can atması təəccüblü deyil. Amma əslində paytaxt daha çox pul xərclənən, qazanmağın isə daha çətin olduğu yerdir, o cümlədən də yerlilər üçün. Kirayə evlər, nəqliyyat xərcləri və bir çox başqa şeylər baha başa gəlir. Gələnlər çox vaxt bütün bunları gözləmirlər, hesablamırlar və bu disbalansın öhdəsindən gələ bilmirlər.
Onlar yerli “qaydaları” bilmirlər, şəhər sistemi ilə yanış deyillər, cəmiyyətin ritminə daxil deyillər və bütün bunlar onlar üçün “zəngin böyük şəhərdə mənə də yer tapılar” xəyalını gerçəkləşdirməyi daha da çətinləşdirir. Buna görə də çoxları öz seçimində məyus olur və bəzən daha pis vəziyyətə düşürlər, köç üçün topladıqlar az vəsaiti də itirib geri qayıtmalı olurlar.
Əgər Bakıda yaxşı maaşılı real işə dəvət yoxdursa, güman dalınca gəlməyi heç kimə məsləhət görməzdim”, - Əhmədov deyir.
Qulu İmanov indi ailəsi ilə birlikdə Pirşağıda yaşayır. Onun qazancının xeyli hissəsi yola gedir. Deyir ki, elə gün olur 20 manat, elə gün olur 30 manat qazanır. Amma elə vaxt da olur ki, günlərlə heç bir iş olmur. Amma ona istənilən halda altı-yeddi manat lazımdır.
Nəticədə ən yaxşı halda ayda 500-600 manat qazanaraq bunun təxminən üçdə birini yola xərcləyir. Bu ailənin hələ bəxti gətirib ki, tanışları ollara təmənnasız yaşamaq üçün yer verib. Amma Bakıya dolanışıq dalınca gələnlərin əksəriyyəti kirayə pulu da ödəməli olur. Əlbəttə ki, söhbət birotaqlı mənzilləri 700-800 dollara kirayə verildiyi şəhərin mərkəzindən getmir. Şəhər kənarında otaq sayından asılı olaraq kirayə haqqı 150-500 manat arası dəyişir.
Ən yaxşı halda dolanmaq üçün rəsmi yaşayış minimumu (240 manat) civarında vəsait qalır. Amma Qulunun durumunda bu pulu (elə alınan yeməyi də) beş ailə üzvü arasında bölmək lazımdır.
Nəticədə ən yaxşı halda ayda 500-600 manat qazanaraq bunun təxminən üçdə birini yola xərcləyir. Bu ailənin hələ bəxti gətirib ki, tanışları ollara təmənnasız yaşamaq üçün yer verib. Amma Bakıya dolanışıq dalınca gələnlərin əksəriyyəti kirayə pulu da ödəməli olur. Əlbəttə ki, söhbət birotaqlı mənzilləri 700-800 dollara kirayə verildiyi şəhərin mərkəzindən getmir. Şəhər kənarında otaq sayından asılı olaraq kirayə haqqı 150-500 manat arası dəyişir.
Ən yaxşı halda dolanmaq üçün rəsmi yaşayış minimumu (240 manat) civarında vəsait qalır. Amma Qulunun durumunda bu pulu (elə alınan yeməyi də) beş ailə üzvü arasında bölmək lazımdır.
“Səhər evdə bir tikə çörək yeyib çıxıram. Gün ərzində oralarda 20 qəpiyə çay var, onu alıb içirik. Termosla çayı bir manata verirlər. Pulumuz olanda alırıq, olmayanda yox. Gün ərzində yemək almıram. Bir də nə vaxt evə qayıtsam, onda nəsə yeyirəm. İşləməyə getdiyim evlərdə də yemək yemirəm. Neçə dəfə İcra Hakimiyyətinə müraciət etmişəm. Kömək etmirlər”.
Yerli sakinlərin müşahidələrinə görə, ancaq “Xalqlar Dostluğu”nda körpünün altındakı “qul bazarı”nda adətən müxtəlif işlərdə öz xidmətlərini təqdim edən 50-ə yaxın insan toplaşır. Onlar heç yanda qeydiyyatdan keçməyiblər, vergi ödəmirlər, buna görə də onlar haqda səhih məlumat yoxdur. Bakıda bundan başqa da bir neçə “qul bazarı” var, amma onlar daha az tanınırlar. Gəlmə işsizlər topdansatış bazarlarında da iş tapmağa çalışırlar. Ümumilikdə ehtimal etmək olar ki, bura əyalətdən gələn minlərlə miqrant üçün sığınacaq yeridir.
Yanıqlar
Qul bazarı”nda işləmək sadəcə ağır deyil, həm də təhlükəlidir.
“Əhmədli kəndində yer qazırdım. Yerin altı ilə on min voltluq elektrik kabeli keçirmiş, onu kəsdim. Yandım. Heç pulum yox idi.
Xəbər rayona getdi çatdı. Orada da yaşayanların hamısı mənə çox hörmət edir. Xəbər yayılan kimi uşaqlar pul yığıb göndərdilər, elə onların köməyi ilə müalicə aldım. Sağalandan sonra da 900 manata qədər pul yığıldı, götürmədim, geri qaytardım.
Gözümə görə həkim dərman yazmışdı. Çıxmışdım evdən ki, gedim dərman alım. Puluma baxdım, gördüm çox az qalıb. Dərman almadım. Çörək alıb, evə qayıtdım”.
Azərbaycan vətəndaşları üçün bədbəxt hadisələr zamanı dövlət söğortası nəzərdə tutulub. Amma bu sığorta tibbi xidmətlərin ancaq cüzi hissəsini əhatə edə bilir, xüsusən də müalicə və ya əməliyyat minlərlə manata başa gəlirsə. Amma paytaxta qazanc dalınca gələn insanlar üçün bu kiçik məbləğ də əlçatmazdır, çünki sığorta yalnız tibbi xidmət üçün qeydiyyat ünvanı üzrə müraciət edildiyi zaman ödənir.
“Əhmədli kəndində yer qazırdım. Yerin altı ilə on min voltluq elektrik kabeli keçirmiş, onu kəsdim. Yandım. Heç pulum yox idi.
Xəbər rayona getdi çatdı. Orada da yaşayanların hamısı mənə çox hörmət edir. Xəbər yayılan kimi uşaqlar pul yığıb göndərdilər, elə onların köməyi ilə müalicə aldım. Sağalandan sonra da 900 manata qədər pul yığıldı, götürmədim, geri qaytardım.
Gözümə görə həkim dərman yazmışdı. Çıxmışdım evdən ki, gedim dərman alım. Puluma baxdım, gördüm çox az qalıb. Dərman almadım. Çörək alıb, evə qayıtdım”.
Azərbaycan vətəndaşları üçün bədbəxt hadisələr zamanı dövlət söğortası nəzərdə tutulub. Amma bu sığorta tibbi xidmətlərin ancaq cüzi hissəsini əhatə edə bilir, xüsusən də müalicə və ya əməliyyat minlərlə manata başa gəlirsə. Amma paytaxta qazanc dalınca gələn insanlar üçün bu kiçik məbləğ də əlçatmazdır, çünki sığorta yalnız tibbi xidmət üçün qeydiyyat ünvanı üzrə müraciət edildiyi zaman ödənir.
Qulunun arvadı Nüşabə deyir ki, ailənin bütün yükü ancaq ərinin çiynindədir. Dizindəki ağrılara görə isə qışda hər gün işə çıxa bilmir:
“Çox vaxt olur ki, evdə çörək, qənd olmur. Həftələrlə heç nə bişirmirəm. Mağazalardan köhnə çörəkləri götürməli oluram”.
Qızımın ayağı sınıb
Qulunun arvadı Nüşabə İmanovanın 50 yaşı var. Deyir ki, döyük dörd qızı artıq ərdədir. Üçü isə məktəbdə oxuyurlar. İkisi doqquzuncu, ən kiçiyi isə beşinci sinifdə. Deyir, elə vaxt olur ki, evdə çörək də olmur. Uşaqlara başa salır ki, olanla kifayətlənsinlər.
“Bir ay əvvəl qızım həyətdə yıxılıb, ayağı sınıb. Bir qəpik pulum yox idi. Kürəkənim gəldi, qonşunun taksisi ilə tez xəstəxanaya apardıq. Hələ də o taksinin pulunu verməmişəm. Sabunçu xəstəxanasına apardıq, onlar götürmədi ki, bizlik deyil. Travmatologiya xəstəxanasına apardıq. Dedilər əməliyyatlıqdır. 850 manat pul istədilər. Böyük qızım getdi qızıllarını lombarda qoydu. Hər dəfə də üstünə faiz gəlir, hələ də o pulu ödəyə bilməmişik”.
“Bir ay əvvəl qızım həyətdə yıxılıb, ayağı sınıb. Bir qəpik pulum yox idi. Kürəkənim gəldi, qonşunun taksisi ilə tez xəstəxanaya apardıq. Hələ də o taksinin pulunu verməmişəm. Sabunçu xəstəxanasına apardıq, onlar götürmədi ki, bizlik deyil. Travmatologiya xəstəxanasına apardıq. Dedilər əməliyyatlıqdır. 850 manat pul istədilər. Böyük qızım getdi qızıllarını lombarda qoydu. Hər dəfə də üstünə faiz gəlir, hələ də o pulu ödəyə bilməmişik”.
Qulu və Nüşabənin kiçik qızları Zəngilan rayonundan olan məcburi köçkünlərin məktəbində təhsil alırlar:
“Dərslərlə bağlı çatışmayan şeyləri məktəbdən verirlər, kömək edirlər. Bu il, ümumiyyətlə, məktəb geyimi almadıq. Ötən illərdən nələri var idisə, onları geyinirlər”.
Nüşabə də deyir ki, bələdiyyə daxil olmaqla müxtəlif instansiyalara müraciət ediblər. Rayondakı evlərinin hansı əsasla söküldüyünü bilmək istəyirlər: “Hansı qanunda yazılıb ki, evi söküb, ailəni küçəyə atmaq olar?”
İmanovlar ailəsi ilə görüşümüzdən sonra sosial şəbəkələrdə yardım kampaniyası başlayıb. Qısa zamanda Qulu İmanovun qızının müalicəsi üçün lazım olan məbləğ yığılıb. Pulun qalanına ailə ilk ehtiyac malları və ərzaq alıb. Ailəyə yardım məqsədilə pul toplanması davam edir.
“Dərslərlə bağlı çatışmayan şeyləri məktəbdən verirlər, kömək edirlər. Bu il, ümumiyyətlə, məktəb geyimi almadıq. Ötən illərdən nələri var idisə, onları geyinirlər”.
Nüşabə də deyir ki, bələdiyyə daxil olmaqla müxtəlif instansiyalara müraciət ediblər. Rayondakı evlərinin hansı əsasla söküldüyünü bilmək istəyirlər: “Hansı qanunda yazılıb ki, evi söküb, ailəni küçəyə atmaq olar?”
İmanovlar ailəsi ilə görüşümüzdən sonra sosial şəbəkələrdə yardım kampaniyası başlayıb. Qısa zamanda Qulu İmanovun qızının müalicəsi üçün lazım olan məbləğ yığılıb. Pulun qalanına ailə ilk ehtiyac malları və ərzaq alıb. Ailəyə yardım məqsədilə pul toplanması davam edir.
Bakıdakı dəbdəbəli Dəmiryolu Vağzalı kasıblar arasında populyar deyil. Adi qatarlar koronavirus pandemiyası başlayandan bəri işləmir, sürət qatarlarının biletləri isə bir gediş üçün 20 manatdır.
Miqrantlar paytaxta əsasən avtobuslarla gəlirlər, o da avtovağzala yox, qeyri-leqal marşrutlarla 5-7 manata birbaşa Bakının kənarında yerləşən ən böyük topdansatış bazarına – “Sədərəyə”. Bəxtləri gətirsə, elə həmin gün bazarda nəsə bir iş tapa bilərlər. Burada araba ilə alıcıların aldıqlarını, ticarətçilərin böyük, ağır mallarnı daşıyaraq az da olsa pul qazanmaq mümkündür.
Mətnin müəllifi
Sevgi İsmayılbəyli
Video/foto
Ülviyyə Quliyeva
Sevgi İsmayılbəyli
Video/foto
Ülviyyə Quliyeva
