დეფიციტი. ისტორია აფხაზეთის ბიუჯეტის შესახებ

2022 წლის განმავლობაში აფხაზეთის ხელისუფლება ყველა პლატფორმაზე საუბრობს წარმატებებსა და ზრდაზე ეკონომიკის ძირითად სექტორებში და მოსახლეობას ცხოვრების დონის ამაღლებას ჰპირდება.

მაგრამ რუსეთის ფინანსური დახმარების შემცირება, რომელიც კრიტიკულია აფხაზეთისთვის, რუსეთისთვის სანქციების ფონზე ხდება-ხელისუფლების დაპირბები წარმატებებზე, უბრალოდ მითია.

უკვე რამდენიმე წელია, ყოველ შემოდგომაზე და ზამთარში აფხაზეთი კრიტიკულ რეჟიმში ცხოვრობს, ელექტროენერგია დღეში 6-8 საათის განმავლობაში არ არის, მაგრამ ეს პრობლემა, რომელსაც ხალხი ყველა გამოკითხვაში ყველაზე მნიშვნელოვანს უწოდებს, 2023 წლისთვის დაგეგმილ აფხაზეთის ბიუჯეტში არ ჩანს.

ექსპერტები შეშფოთებით საუბრობენ არა მხოლოდ ბიუჯეტის უპრეცედენტო დეფიციტზე, არამედ არსებული საშემოსავლო მხარის შესრულების სიძნელეზეც და ხარჯვის გაუმჭვირვალედ, მინიმალური ენერგეტიკული დანახარჯებითა და სოციალურ სფეროებზე მნიშვნელოვნად შემცირების ხარჯზე.


პირველი მოსმენით მიღებული ვერსიით, ის ისტორიაში ყველაზე მწირი იქნება - ხარჯები შემოსავლებს თითქმის 1 მილიარდ 700 მილიონი რუბლით [დაახლოებით 27 მილიონი აშშ დოლარი] გადააჭარბებს, რაც მთლიანი ბიუჯეტის 15 პროცენტია.

1990-იანი წლების დასაწყისში, აფხაზეთის ომის მერე, აფხაზეთი მსოფლიოსგან იზოლირებულად ცხოვრობდა. მსოფლიოს ძირითადი ქვეყნებიდან მხოლოდ რუსეთმა სცნო მისი დამოუკიდებლობა, ხოლო მთელი დასავლური და აღმოსავლური საზოგადოება დღემდე განაგრძობს აფხაზეთის საქართველოს ტერიტორიის ნაწილად განხილვას.

აფხაზეთში თითქმის ყველა მსხვილი ობიექტი რუსული უსასყიდლო საინვესტიციო პროგრამის ხარჯზე შენდება - აფხაზეთის ბიუჯეტის 80 პროცენტამდე შეივსო რუსეთის ფინანსური დახმარებით, მათ შორის სახელმწიფო მოხელეთა პენსიებისა და ხელფასების გადახდა. აფხაზეთის ყველა პრეზიდენტმა და მთავრობამ, რომლებიც წლების განმავლობაში შეიცვალა, ეს თავის მიღწევად მიიჩნია.

თუმცა მენეჯერები თავს არიდებენ იმის ხსენებას, რომ ქვეყნის შემოსავალი ამ ათწლეულების განმავლობაში თითქმის არ გაზარდილა. ისინი არასოდეს ამბობენ, რომ ყველა პროექტი ერთსა და იმავე კონტექსტით მთავრდება: განხორციელება გრძელდება წლებისა და ათწლეულების განმავლობაში (ან საერთოდ არ განხორციელდება).

რუსეთის ფინანსურ მხარდაჭერაზე დაყრდნობა აფხაზეთში ნორმად იქცა. ათწლეულების განმავლობაში მოსკოვი აყალიბებდა სოხუმის თითქმის მთელ ბიუჯეტს. ხელისუფლება მოსახლეობას რწმენას უძლიერებს, რომ ასე გაგრძელდება. მაგრამ ეკონომიკური ზრდის შესახებ თავდაჯერებული პრეტენზიების მსგავსად, ესეც მითია.

ფაქტობრივად, ბოლო წლებში რუსეთიდან უსასყიდლო დაფინანსების მოცულობა მუდმივად მცირდება. 2023 წელს მხარდაჭერის ოდენობა 10 პროცენტით შემცირდება და უკვე აფხაზეთის ბიუჯეტის მხოლოდ ნახევარს შეადგენს.

გარდა ამისა, რუსეთმა 2022 წელს პირველად თქვა უარი აფხაზეთის მხარდაჭერაზე ზამთრის ენერგეტიკული კრიზისის დროს და ელექტროენერგიის მიწოდებაზე. როგორც ექსპერტები ამბობენ - იმისათვის, რომ აიძულოს აფხაზეთი, გენერაციისა და განაწილების მთელი სისტემა რუსული კომპანიების ხელში უნდა გადავიდეს.
ამავდროულად, უკრაინის ომის გამო რუსეთის წინააღმდეგ მკაცრი საერთაშორისო სანქციების ფონზე, ესეც კი შეიძლება აღმოჩნდეს პრობლემად. რუსეთის ეკონომიკა და სახელმწიფო ბიუჯეტი რეცესიაშია და ექსპერტები შემდგომ გაღატაკებას ელიან.

ამასთან დაკავშირებულია რისკები ბიუჯეტის შემოსავლების 20 პროცენტზე მეტზე - დაგეგმილი საგადასახადო შემოსავლები. მიუხედავად იმისა, რომ თურქი მეწარმეები გააქტიურდნენ აფხაზეთში, მათი ბიზნესის ძირითადი ნაწილი ისევ რუსეთს უკავშირდება.

ირკვევა, რომ პრეზიდენტის ბოლოდროინდელ გამოსვლას, ნათელი სლაიდებით, მისი მთავრობის ეკონომიკური მიღწევების შესახებ სახიფათო ფონი აქვს, რომელშიც ნაგულისხმევია შემდეგი:

• რუსეთიდან დაფინანსება კიდევ 10 პროცენტით შემცირება
• ბიუჯეტის 15 პროცენტი როგორ უნდა გაიზარდოს - უცნობია, საიდან უნდა მოვიდეს ახლა ეს თანხა?
• შემოსავლის კიდევ 20 პროცენტი დამოკიდებულია რუსეთის ეკონომიკურ კეთილდღეობაზე, რაც საეჭვოა უკრაინის ომის ფონზე.

აფხაზეთის მოსახლეობას ეს კონტექსტი ნაკლებად აინტერესებს, რადგან ტრადიციულად, ისინი ნაკლებად ეყრდნობიან ხელისუფლებას და ქმნიან ალტერნატიულ ბიუჯეტს.

ძირითადი:

• 2023 წელს აფხაზეთის საკუთარი შემოსავალი 21 პროცენტით გაიზრდება.

• რუსეთის დახმარება კი პირიქით, 10 პროცენტით შემცირდება. ეს პროცესი მომავალშიც გაგრძელდება, რადგან აფხაზეთსა და რუსეთის ფედერაციას შორის დადებული სახელმწიფოთაშორისი ხელშეკრულება საუბრობს აფხაზეთის ბიუჯეტში ინვესტირების პროგრამის ფარგლებში ფინანსური დახმარების სისტემატურ შემცირებაზე.

ფინანსთა სამინისტრო ბიუჯეტის ზრდას, უპირველეს ყოვლისა, გადასახადების მოსალოდნელი ზრდით ხსნის.

ეს ეხება საშემოსავლო გადასახადსაც, ვინაიდან აფხაზეთში უფრო მეტი მეწარმე და შესაბამისად, დამსაქმებელი გამოჩნდა - ანალოგიურად, იზრდება გადახდების რაოდენობაც.

გარდა ამისა, მიმდინარეობს ახალი გადასახადის გადამხდელების იდენტიფიცირებაც - მათი უმეტესობა ტურიზმის ინდუსტრიაში აღმოჩნდა.

პრეზიდენტთან არსებული ჰუმანიტარული კვლევის ცენტრში გამართულ შეხვედრაზე ტურიზმის მინისტრმა თეიმურზ ხიშბამ განაცხადა, რომ საცხოვრებლისა და კვების ობიექტების ზოგიერთმა მფლობელმა ნებაყოფლობით მიიღო ლიცენზია, ზოგი კი საკონტროლო ღონისძიებებით გამოვლინდა.

მაგრამ ფაქტია, რომ პოტენციური გადამხდელების მნიშვნელოვანი რაოდენობა რეალური გახდა და ამან იმოქმედა გადასახადების აკრეფის ზრდაზე.

ფინანსთა სამინისტროს მონაცემებით თუ ვიმსჯელებთ, იმპორტიც გაიზარდა და შესაბამისად, დღგ-ს ანაზღაურებაც. 2022 წელთან შედარებით, სავარაუდოა, რომ დამატებული ღირებულების გადასახადის შემოსავლები მთლიანობაში გაიზრდება დაახლოებით 386 მილიონი რუბლით [დაახლოებით 6,2 მილიონი აშშ დოლარი], ანუ 17 პროცენტით.

დღგ-ის საკითხი აფხაზეთში ძალიან მტკივნეულია როგორც ბიზნესისთვის, ასევე პოლიტიკოსებისთვის. შეგახსენებთ, რომ მოქმედი პრეზიდენტის, ასლან ბჟანიას საარჩევნო პროგრამის ერთ-ერთი მთავარი თეზისი მისი სრული გაუქმება იყო. მაგრამ, ცხადია, რადგან გადასახადი საბიუჯეტოა, მისი გაუქმება არ არის მიზანშეწონილი.

იმპორტის ზრდა ზაფხულში ხდება, როცა აფხაზეთში ტურისტული სეზონი იწყება. საკვები პროდუქტები ყველა იმპორტირებულ საქონელში ლომის წილს შეადგენს, ხოლო არასეზონში, ბიუჯეტში შემოსავალი მოდის იმპორტირებული სამშენებლო მასალებიდან.

სანქციებმა გავლენა მოახდინა იმპორტირებული საქონლის შემადგენლობაზე - აფხაზეთი იძულებულია მოერგოს რუსეთს იმპორტის გადახედვას. ამის გამო ბევრ საქონელზე საგრძნობლად გაიზარდა ფასი და, შესაბამისად, მათზე გადასახადი.

თურქული საქონლის შესამჩნევი ზრდა შეინიშნება აფხაზეთშიც. თუ ადრე ძირითადად ტექსტილი იყო, ახლა პოპულარულია თურქული კოსმეტიკა, საყოფაცხოვრებო ქიმიკატები, ჰიგიენის საშუალებები და წამლებიც კი.

ამ სფეროში გადასახადები შეიძლება არა მხოლოდ უფრო სტაბილური ბიუჯეტის შემოსავალი გახდეს. ექსპერტები ამბობენ, რომ თურქულ ბაზარზე წვდომა და ადგილობრივი ბიზნესის სწრაფი რეაგირება დაეხმარა აფხაზ ხალხს საყოფაცხოვრებო საქონლის მკვეთრი დეფიციტის თავიდან აცილებაში, რაც შეიძლება მოხდეს სანქციების ქვეშ რუსულ ბიზნესზე მძიმე დამოკიდებულების ფონზე.

„ჩვენს ქვეყანაში ტურიზმიდან მიღებული შემოსავალი უფრო გამჭვირვალე გახდა. რიწის ტბაზე და ახალი ათონის მღვიმის ნაკრძალში გადახდის სისტემა უკეთესია. ასევე, გადასახადების გადახდა ტურისტული საცხოვრებლების მფლობელებისგან -. მაგრამ ეს არანაირ გავლენას არ მოახდენს აფხაზეთის მოსახლეობაზე“.

ასე ფიქრობს ყოფილი დეპუტატი ნატალია სმირი, რომელიც საბიუჯეტო კომიტეტს ეროვნულ ასამბლეაში მუშაობის დროს ხელმძღვანელობდა.

პრობლემა, მისი თქმით, არის არაადეკვატური ხარჯვაა.

„2023 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის კანონპროექტის ცალკეული ხარჯვითი მუხლების გაცნობის შემდეგ, ეჭვი მეპარება ბიუჯეტის ხარჯვის დაგეგმვისას ფინანსთა მინისტრის ადეკვატურ და სამართლიან მიდგომაში.

მაგალითად, ბიუჯეტის აღრიცხვის მოდერნიზაციისთვის გათვალისწინებულია 90 მილიონი რუბლი [დაახლოებით 1 მილიონ 440 ათასი დოლარი]. კიდევ 50 მილიონი რუბლი [დაახლოებით $800,000] ინფორმაციის დამუშავებისა და შენახვის ერთიანი სისტემის შესაქმნელად. ანუ ჯამში ამ მიზნებისთვის 140 მილიონი რუბლი [დაახლოებით 2 მილიონ 300 ათასი დოლარი] გამოიყო. ხოლო ენერგეტიკის სექტორისთვის, სადაც კატასტროფა ხდება, - მხოლოდ 15 მილიონი რუბლი "[დაახლოებით $240 ათასი]", - ამბობს ნატალი სმირი.

მისი აზრით, დანახარჯები, ინდუსტრიებში არსებული პრობლემების მასშტაბის გათვალისწინებით, შეუდარებელია.

სმირი ბუღალტრული აღრიცხვის მოდერნიზებასა და დიგიტალიზაციას გაუგებარ ზომებს უწოდებს, რომელსაც ხელისუფლება ვერ აუხსნის ხალხს, მით უმეტეს, თუ ხალხს ელექტროენერგიის სტაბილური მიწოდება არ ექნება.

„უთხარი დედას, რომ ზამთარში შვილებს ელექტროენერგიის გარეშე ვერ გაათბებს და აჭმევს, რადგან ფინანსთა მინისტრმა გადაწყვიტა ხალხისთვის სინათლე და სითბო არ მისცეს, არამედ ფინანსურ აღრიცხვაზე დახარჯოს. ასეთი ადამიანების დიდი რაოდენობაა. კომიკურია საუბარი დიგიტალიზაციაზე, როცა ადამიანებს ელექტროენერგია არ აქვთ სახლში.” - მიიჩნევს დეპუტატი.

დეპუტატ დიმიტრი მარშანიას განცხადებით, რომელიც პარლამენტის საბიუჯეტო კომიტეტის წევრია, მთავრობა ვერ გაუმკლავდება ამხელა დეფიციტს იმ ღონისძიებებით, რაც მათ აქვთ გათვალისწინებული.

ასეთ დასკვნებს ის პირველ რიგში იმიტომ აკეთებს, რომ ხარჯების მუხლები არ არის გამჭვირვალე და ბიუჯეტში არ არის მითითებული კონკრეტული სფეროები, სადაც ფული წავა:

„ბიუჯეტში არის პროგრამა ეკონომიკის სექტორების მხარდასაჭერად 180 მილიონი რუბლისთ, მაგრამ ზუსტად რისთვის იქნება გამოყოფილი თანხები, უცნობია. პლასტმასის მილების ქარხანაზე 56 მილიონი რუბლია გამოყოფილი, ნაზაძის ქუჩაზე მდებარე სახლისთვის კი 350 მილიონი.

იგივე ეხება ჩერნომორენერგოს, რომელსაც ელექტროენერგიის პრობლემასთან გამკლავება მოუწევს. მათ გამოყოფილია 150 მილიონი რუბლი სუბსიდირებული სახსრებით. მაგრამ ჩვენ არ ვიცით, კონკრეტულად საით იქნება ეს ფული მიმართული - მას არ აქვს დანიშნულება, ამიტომ მისი კონტროლი თითქმის შეუძლებელია“.

ვაჭრობა და ტურიზმი არის ის ძირითადი საქმიანობა, სადაც შეგიძლიათ მიიღოთ მაქსიმალური შემოსავალი აფხაზეთში. არსებობს რამდენიმე დიდი ინდუსტრია - მაგალითად, ღვინო, ლუდი, სამშენებლო მასალები და ავეჯი. მაგრამ მოსახლეობის უმეტესი ნაწილი კვლავ მცირე ბიზნესით არის დაკავებული. პირველი სანაპირო ზოლის თითქმის ყველა მცხოვრებელი, თუ მათ არ აქვთ სასტუმროები, მაშინ აქირავებენ ოთახებს ტურისტებზე, საკუთარ სახლებში.

აფხაზეთის მინისტრთა კაბინეტმა მინიმალური ხელფასი ბოლოს 2022 წლის 28 ივლისს შეცვალა. ის სულ რაღაც 8000 რუბლს შეადგენს [125$]. მაგრამ რეალურად, დღეს აფხაზეთში ამ ფულით ცხოვრება შეუძლებელია. საჯარო დაწესებულებების თანამშრომლების ხელფასი დაახლოებით 20 000 რუბლს შეადგენს [300 აშშ დოლარი].

აფხაზეთში სოციალური შეღავათების მითოლოგიზირებასაც კი არ ცდილობდნენ. პენსია მათთვის, ვინც არ იღებს რუსულ პენსიას, არის 2500 რუბლი [40 დოლარი]. ცოტა მეტია ბავშვის შემწეობა - 3000 რუბლი. მაგრამ ანაზღაურება ხდება სამ თვეში ერთხელ და მხოლოდ ერთნახევარ წლამდე ბავშვებისთვის.

გადარჩენისთვის აფხაზეთში ოჯახები კრეატიულები არიან ოჯახის ბიუჯეტის დაგეგმარებაში. ძირითადად, ერთი, მთავარი სამუშაო ადგილიდან ხელფასი, სეზონური შემოსავალი და მომსახურების პერიოდული მიწოდება გაერთიანებულია - ეს შეიძლება იყოს მიწის დამუშავება, შენობების გაფორმება, აღჭურვილობის შეკეთება ან საქონლის გაყიდვა.

აფხაზეთში პოპულარულია ონლაინ შეკვეთების დახმარება და მიწოდება პიკაპის პუნქტებიდან, რომლებიც აფხაზეთის ფარგლებს გარეთაა. ხშირად ოჯახის შემოსავლის ერთ-ერთი წყაროა ბებია-ბაბუის რუსული პენსია.

აფხაზეთის მოსახლეობის უმეტესი ნაწილი ასოცირდება სოფელთან და შესაბამისად სოფლის მეურნეობასთან. ოჯახის ბიუჯეტის შემადგენლობა იმ ოჯახებში, რომლებსაც აქვთ წვდომა საკუთარ რძეზე, ხორცზე, სიმინდიზე, ყურძენზე და მანდარინიზე, მნიშვნელოვნად განსხვავდება იმ ოჯახებისგან, ვინც პროდუქტს ექსკლუზიურად ბაზარზე ყიდულობს.

თითქმის ყოველი საშუალო აფხაზური ოჯახი ბიუჯეტის ორ მესამედს ხარჯავს საკვებზე. ამის გამოთვლა რთული არ არის, თუ შემოსავალს, სავარაუდო საჭიროებებს და ფასებს გამოთვლით ბაზარზე.

ძირითადი ხარჯი არის საკვები. მაგრამ ყოველთვიურად ოჯახს სჭირდება ფულის დახარჯვა ტრანსპორტზე, ტანსაცმელზე, პერიოდულად მედიკამენტებზე, პარიკმახერზე, კომუნიკაციებზე და ინტერნეტზე.

და ასევე არის კონკრეტული ადგილობრივი ხარჯის ცალკე პუნქტი, „რიტუალი“: ქორწილების, დაკრძალვისა და დაბადების დღისთვის. კარგ ტონად ითვლება ქორწილის ან დაკრძალვის ღონისძიებებისთვის თანხის დადება 5000 რუბლიდან [დაახლოებით $80].

გამოდის, რომ იმისათვის, რომ ოჯახის ბიუჯეტი არ იყოს დეფიციტური, მომუშავე ზრდასრულმა პირებმა ერთობლივად უნდა გამოიმუშაონ მინიმუმ 100 000 რუბლი [დაახლოებით $1200]. მაგრამ ყველას არ შეუძლია დაიკვეხნოს ასეთი შემოსავლით. ამიტომ, აფხაზეთის მოსახლეობა ხშირად ვალებით საზრდოობს. ბაზარზე ტანსაცმლის ყიდვა შეგიძლიათ განვადებით - განვადებით გადაიხადეთ, თუნდაც „რვეულში ჩაწერით“.

ზაფხულამდე კი თავად ოჯახებს მოუწევთ შუქის გარეშე ცხოვრებაში გამოსავლის ძიება.

”ის რომ სიბნელეა და სიცივე არ არის პრობლემა, - ამბობს ილონა, - ჯერ ერთი, სინათლესთან ერთად წყალი ყოველთვის გამორთულია. რამდენი რამე უნდა აკეთო?

მეორეც, როცა საღამო მოდის და ზამთარი ადრე დგება, მშობლებმა უნდა გამოიგონონ საკუთარი თავის ახალი როლები, რათა შვილები გაართონ.”