Azərbaycanlılar və ermənilər necə evlərini dəyişirdilər

02.12.22

Qarabağ münaqişəsi qızışandan sonra Ermənistan və Azərbaycan arasında insanların köçü başladı - ermənilər Azərbaycanı, azərbaycanlılar isə Ermənistanı tərk etdilər. İki millət arasında gərginliyin, milliyyətçi əhvalın güclənməsi nəticəsində real zorakılığa məruz qalan insanlar və yaxud özlərini təhlükədə hiss edənlər evlərini qoyub getməli oldular.

O vaxtlar “yeni yerdə harada yaşayacam?” probleminin indiki zamanda mümkün olmayan həll yolu tapılırdı - ermənilər və azərbaycanlılar evlərini bir-biri ilə dəyişirdilər.

“Kəndin gözəl, yaxşı, çiçəklərin açan vaxtlarıydı. Getdik baxdıq, evim Alyoşanın xoşuna gəldi. Sonra getdik Kənd Sovetinə arayış aldıq, sonra gəldik avtovağzala Yerevana bilet aldıq. Ordan da qatarla Bakıya gələcəkdik. Biz rayonda olanda 5-6 erməni gənci bildi ki, mən “türkəm”. Bunlar bir-biri ilə nə isə pıçhapıç elədi, onlar da oturdu avtobusa. Avtobusda bir az getmişdik ki, oğlanlardan biri durub yanıma gəldi”.

Aydın Ermənistanın Basarkeçər (indiki Vardenis) rayonunun Nərimanlı kəndində yaşayıb. 1989-cu ildə evini Bakının Lökbatan qəsəbəsində yaşayan Alyoşa adlı erməni ilə dəyişib. Bunun üçün Aydın Bakıya gəlməli olub və Yasamaldakı “Şüşəli bazar”da - sovet vaxtı evlərini dəyişmək istəyən insanların yığışdığı balaca bir küçədə - lokbatanlı Alyoşanı tapıb.

“Elə ilk gördüyüm adam Alyoşa oldu. Uzunsifət, arıq, hündürboy, sarışın adam idi. Belə baxsan heç erməniyə də oxşatmazdın, bir suyu bizim millətə oxşayırdı”.

Aydın Alyoşaya etibarnamə verib Nərimanlıya yola salmaq istəsə də, Alyoşa bir yerdə Ermənistana gedib şəxsən evə baxmaq istəyib. Alyoşanın ailəsi onu Lokbatanda gözləyirmiş. Beləliklə, iki ev sahibi əvvəl Yerevana, sonra da Bazarkeçərə gediblər. Qayıdanda isə avtobusda onların başına xoşagəlməz hadisə gəlib.

“Oğlan gəldi yanımda oturdu, əvvəlcə rus dilində danışdı. Dedi ki, Gəncə ermənisidir. Sonra da təmiz azərbaycanca danışmağa başladı. Dedi ki, onun atasını Gəncədə döyüb pulunu əlindən alıblar. Sən də öz pulunu mənə verməlisən. Dedim ki, pulum yoxdu, biletimi o kişi alıb, mən də onunla gedirəm. Əlini atdı cibinə, knopıçnı (düyməli) bıçaq çıxardı”.

Bıçağı göstərdikdən sonra onun böyrünə dirəyib. Bıçağın ətinə batdığını hiss etdiyi an Aydın yerindən dik atılıb.

“Bundan sonra avtobusda sanki zəlzələ oldu. Avtobus irəli-geri ləngər vurdu. Alyoşa özünü çatdırdı mənə, dəsmalını yaramın üstünə basdı, məni vuranı da rus, erməni dilində danışa-danışa söydü. Avtobusun sürücüsünə dedilər ki, saxla maşını.

“Qabaq sırada oturan qadınlardan biri məni bıçaqla vuran oğlana sillə vurdu, dedi ki, “из за вас мы страдаем”. Avtobusdakıların əksəriyyəti də Azərbaycandan gedənlər idi. Döyüb o oğlanları yerə saldılar”.

Ehtiyat üçün Yerevanın girəcəyində düşüb, dəmiryol vağzalına taksi ilə gediblər. Axşam qatarla Bakıya qayıdıblar. Burda da Alyoşa qorxurmuş, Aydın da onu sakitləşdirib ki, qorxmasın, heç nə olmayacaq.

Bundan sonra Alyoşanın evinin əşyalarını çıxarmaq və onu ailəsi ilə birgə yola salmaq üçün Kamaz maşını tutublar:

“Bütün əşyalarını maşına yüklədik, onu da özüm tutdum. Maşına da 2000 manat verdim, çünki onun pulu yox idi. Əşyaları da 3-4 dəmir çarpayı, mitillər, stol, stullar, divan idi. Daha bilmədim ki, necə getdilər, Kamaz onları aparıb çatdırdımı, bundan xəbərim olmadı. Ancaq evi ki, mən sputnikdən izləyirəm, orda yaşayış var, ev salamatdır”.

Alyoşadan Aydına keçən ev 4 otaqlı imiş.

“Bu ev təmirsiz idi, 1980-ci illərdə tikilən binalardı. Onlar da bura 5 il imiş ki, köçübmüşlər. Döşəməsi qara linolyum (polietilen örtük), divarları qara suvaq, qapı, pəncərəsi pis gündə bir ev idi. Bu binalar da “Avtonəqliyyat”ın binaları olub, onda bildim ki, Alyoşa da mənim kimi sürücü imiş. Özü isə uzun müddət Moskvada yaşamışdı. Heç nə, 72-ci millətik”, - deyib, gülür.

Aydın Nərimanlıda kolxozda sürücü işləyirb. Daha dəqiq, işə təzə başlayıbmış, ondan əvvəl həmin vəzifəni tutan atası 1988-ci ildə dünyasını dəyişəndən sonra.

“Hardasa 4-5 ay işlədim, aprel-may ayında maşını götürdüm. Oktyabr-noyabrda da qaçhaqaç düşdü. Elə həmin maşınla Ermənistan-Azərbaycan arasında düz 3 dəfə gedib qayıtdım, evin əşyalarını da çıxartdım. Axırda tütünümüz qalmışdı onu gətirməyə gedəndə maşını tutub əlimdən aldılar, piyada qayıtdıq”.

Alyoşanı ailəsi ilə birgə yola saldıqdan sonra Aydın Goranboy rayonunun Şıxlar kəndində uzaq qohumlarıgildə qalan ailəsini həmin mənzilə gətirib:

“Biz bu evə gələndə 5 nəfər idik, iki qardaşım, anam, bacım, bir də mən. Yavaş-yavaş öyrəşdik. Allah eli var eləsin! İnsan elə bir məxluqdur ki, hər bir çətinliyə dözür. Ataların bir gözəl məsəli var e, deyir, gördün zaman sən deyəni demir, sən zaman deyəni de. Elə adamlar var idi ki, evsiz qaldılar, nə dəyişə bildilər, nə də nə isə gətirə bildilər”.

Bakıda məskunlaşdıqdan sonra Aydın burada da sürücü işləməyə başlayıb, sonra səhhətinə görə 7 il evdən çıxa bilməyib. İndi isə yenə işləyir, amma tamam başqa sahədə.

“Zabrat 1-də indi şirniyyat sexi var, orda işləyirəm, belə pryanniklər bişirirəm. Bu pryannikləri də mən bişirmişəm (süfrəyə qoyulan şirniyyatı göstərir)”.

“Həyətyanı torpaq sahəm 40 sot idi, 4 otaqlı böyük evimiz vardı. Hardasa 120 kvadrat olardı. Mal tövləsi, qarajı, əl damı vardı. İmarət idi. Boyum qalxandan tikirdik. Buradakı kimi kubik daşı ilə ev tikmirdik, bizdə vəhşi daş deyilən daşlar var idi. Vəhşi qara daşlar gətirirdik, yəni qırma daş, maşınla daşı yığıb qapıya tökürdüm, daşın çəkiclə ağzını-burnunu qırıb, tikirdik. Ev əvvəlcə üç otaq idi. Otaqların qabağında böyük zal tikdirdi mənə, rəhmətlik. Heç özü də içində o qədər yaşamadı. Sonra çörək bişirmək üçün əl damı deyirlər, təzədən onu da tikdik, o da iki göz idi bir tərəfi təndir idi, digərinə də taxıl, buğda yığırdıq.

Axırdan axıra da çardaq tikdik. Atam onu tikdirdi ki, xeyir-şəri onun içində edək, bir də ot tayasını onun altına yığaq ki, yağışdan, qardan qorusun”, - deyə Aydın Nərimanlıdakı evlərini təsvir edir.