Rusiya və Azərbaycan arasında qalan kəndlilər
Azərbaycanın Xraxoba və Üryanoba kəndlərinin hekayəsi
- Bağışlayın, deməzsiz, Üryanoba kəndinə necə gedə bilərik?
- Üryanoba? Xaçmazda elə kənd yoxdur.
Xaçmazın mərkəzində şəhər sakinlərindən birinə verdiyimiz suala bu cavabı alanda
çaşıb qalırıq. Yaxşı ki, bələdçimiz digər həmşəhərlilərindən fərqli olaraq məsələyə
hakimdir.
- Xaçmazlıların əksəriyyəti Üryanoba kəndini tanımır. Üryan baba pirini
soruşmaq lazımdır, oranı tanıyacaqlar.
Üryanobanın düz girişində yerləşən Üryan baba pirinin sorağı ilə kəndə aparan
yolu tapırıq.
- Üryanoba? Xaçmazda elə kənd yoxdur.
Xaçmazın mərkəzində şəhər sakinlərindən birinə verdiyimiz suala bu cavabı alanda
çaşıb qalırıq. Yaxşı ki, bələdçimiz digər həmşəhərlilərindən fərqli olaraq məsələyə
hakimdir.
- Xaçmazlıların əksəriyyəti Üryanoba kəndini tanımır. Üryan baba pirini
soruşmaq lazımdır, oranı tanıyacaqlar.
Üryanobanın düz girişində yerləşən Üryan baba pirinin sorağı ilə kəndə aparan
yolu tapırıq.
Sovetdən bəri gözdən-qulaqdan iraq
Bələdçimiz danışır ki, Üryanoba kəndi rayon mərkəzinə çox yaxın yerləşsə də, hələ
sovet vaxtından gözdən-qulaqdan iraq, 10-12 evdən ibarət qazsız, işıqsız, yolsuz
bir kənd olub.
“Sovetin vaxtında nə idisə, elə indi də odur. Allahın da yadından çıxmışıq biz. Nə
Rusiyaya lazımıq, nə də Azərbaycana. Biz Rusiya vətəndaşlığından imtina elədik,
olduq Azərbaycan vətəndaşı, qaldıq doğma kəndimizdə. Amma neçə illər keçib
bizim dərdimizə baxan yoxdur. Qalmışıq havada. Evimizin, torpağımızın
sənədlərini yeniləyə, öz dədə-baba mülkümüzü özəlləşdirə bilmirik. Bütün
sənədlərimiz Dağıstana aiddir, burda keçərli deyil artıq. Hara gedirik, səsimizi
eşidən də yoxdur”.
Pirin yanından ötüb kəndin içinə sarı irəlilədiyimiz zaman ilk rastımıza çıxan kənd
sakini – Adilin gileyləri ilə başlayırıq Üryanobanı tanımağa...
İnanclı insanların pir deyə ziyarətinə gəldikləri Üryan Baba türbəsi.
Qarşısındakı bu yerdə insanlar dilək diləyib saxsı qab sındırırlar.
Qarşısındakı bu yerdə insanlar dilək diləyib saxsı qab sındırırlar.
SSRİ dövründə Xaçmazın (Bakıdan təxminən 160 km. şimal-qərbdə) etnik
ləzgilərin yaşadığı iki kəndi – Xraxoba və Üryanoba Rusiya Sovet Federativ
Sosialist Respublikasına daxil olan Dağıstan Muxtar Respublikasının inzibati
tabeliyində olub. Əhalisi də əsasən ləzgilərdən ibarətdir. Sovet
İttifaqı dağılandan sonra hər iki kənd artıq müstəqil olmuş Rusiyanın Azərbaycanın
tərkibindəki anklavı olaraq qalıb. Xraxoba kəndi Dağıstanın Məhərrəmkənd,
Üryanoba isə Axtı rayonunun inzibati ərazisinə aid edilib. Bu kəndlərin sakinləri də
Azərbaycan yox, Rusiya vətəndaşları olublar.
ləzgilərin yaşadığı iki kəndi – Xraxoba və Üryanoba Rusiya Sovet Federativ
Sosialist Respublikasına daxil olan Dağıstan Muxtar Respublikasının inzibati
tabeliyində olub. Əhalisi də əsasən ləzgilərdən ibarətdir. Sovet
İttifaqı dağılandan sonra hər iki kənd artıq müstəqil olmuş Rusiyanın Azərbaycanın
tərkibindəki anklavı olaraq qalıb. Xraxoba kəndi Dağıstanın Məhərrəmkənd,
Üryanoba isə Axtı rayonunun inzibati ərazisinə aid edilib. Bu kəndlərin sakinləri də
Azərbaycan yox, Rusiya vətəndaşları olublar.
Üryanobada doğulub böyüyən Adil danışır ki, uzun illər dolanışıq dalınca Rusiyaya getməli olub. Kəndin anklav statusu ləğv ediləndən, Azərbaycanın inzibati ərazisi elan olunandan sonra kəndə qayıdıb, Rusiya vətəndaşlığından imtina edib, Azərbaycan vətəndaşı olub. Amma yenə də kənddə güzəranını qura bilməyib.
“Özəlləşdirmə getmədiyi üçün burada kənd təsərrüfatı ilə məşğul olmaq və bu yolla qazanc əldə etmək mümkün deyil. Odur ki, mən əsasən rayon mərkəzində - Xaçmazda qalıram ailəmlə birlikdə, orada işləyirəm. Kənddəki evimə də bağ evi kimi gəlib-gedirəm”, - deyə Adil danışır.
Üryanobanın əsası 1920-ci illərdə qoyulub
Üryanobanın ən yaşlı sakinlərindən biri 75 yaşlı Xalid Misirxanov deyir ki, kəndin əsası ötən əsrin 20-ci illərinin əvvəllərində, sovet hökuməti yeni qurulan zaman qoyulub.
“Bizim böyüklərimiz 1922-1923-cü illərdə Dağıstandan bura – müşkürə gəliblər. Dağıstanda aşağı aran zonasına “müşkür” deyirlər. Onlar gəliblər ki, burada torpaq alsınlar, əkin-biçinlə məşğul olsunlar. İlk gələnlərin arasında mənim əmim və atam da olub. Yerli bəydən qızıl pul müqabilində 96 hektar torpaq sahəsi alıblar, kupçası da var. Əski əlifba ilə yazılıb”.
Beləcə həmin bu ərazidə 12 evdən ibarət balaca Üryanoba kəndi yaranıb. 1930-cu illərdə isə bütün torpaq sahələri milliləşdirilib.
“Torpaqlar dövlətin ixtiyarına keçdi, daha sənin yerin, mənim yerim məsələsi qalxdı ortadan, hamısı oldu dövlətin. 36-cı ildə Axtıda sovxoz yaradıldı, Üryanoba kəndi də həmin sovxozun dördüncü şöbəsi oldu. Mən özüm də bu sovxozda 3-4 il işləmişəm. Amma məktəb oxumuşdum və rus dilini bilirdim deyə sonra Xaçmaz Elektrik Şəbəkəsində mantyorluq kursu keçdim və orada işləməyə başladım”, - deyə Xalid Misirxanov danışır.
Üryanobanın ən yaşlı sakinlərindən biri 75 yaşlı Xalid Misirxanov deyir ki, kəndin əsası ötən əsrin 20-ci illərinin əvvəllərində, sovet hökuməti yeni qurulan zaman qoyulub.
“Bizim böyüklərimiz 1922-1923-cü illərdə Dağıstandan bura – müşkürə gəliblər. Dağıstanda aşağı aran zonasına “müşkür” deyirlər. Onlar gəliblər ki, burada torpaq alsınlar, əkin-biçinlə məşğul olsunlar. İlk gələnlərin arasında mənim əmim və atam da olub. Yerli bəydən qızıl pul müqabilində 96 hektar torpaq sahəsi alıblar, kupçası da var. Əski əlifba ilə yazılıb”.
Beləcə həmin bu ərazidə 12 evdən ibarət balaca Üryanoba kəndi yaranıb. 1930-cu illərdə isə bütün torpaq sahələri milliləşdirilib.
“Torpaqlar dövlətin ixtiyarına keçdi, daha sənin yerin, mənim yerim məsələsi qalxdı ortadan, hamısı oldu dövlətin. 36-cı ildə Axtıda sovxoz yaradıldı, Üryanoba kəndi də həmin sovxozun dördüncü şöbəsi oldu. Mən özüm də bu sovxozda 3-4 il işləmişəm. Amma məktəb oxumuşdum və rus dilini bilirdim deyə sonra Xaçmaz Elektrik Şəbəkəsində mantyorluq kursu keçdim və orada işləməyə başladım”, - deyə Xalid Misirxanov danışır.
Xalid Misirxanov, Üryanoba sakini
Yolsuz, işıqsız, qazsız, susuz, məktəbsiz
Sakinlərin sözərinə görə, bu kənd az qala bütün sovet dönəmində infrastruktursuz
olub. Kəndə işıq ilk dəfə 1980-ci illərin sonlarında çəkilib. Ona qədər insanlar şam,
lampa işığında yaşayıblar, televizorun, soyuducunun nə olduğunu bilməyiblər. Qaz
isə hələ də çəkilməyib. Baxmayaraq ki, kəndin lap yaxınlığında qazpaylayıcı
stansiya var.
“Sovet hökuməti dağılana yaxın kənd sakinlərinin öz gücü ilə kilometr yarım
məsafədən bir faza işıq çəkildi. Elə az əvvələ qədər həmin xəttin ümidinə
qalmışdıq. O qədər zəif idi ki, şam kimi yanırdı, heç bir elektrik avadanlığını işlədə
bilmirdik. Yeni icra başçısı gələndən sonra transformator qoydurdu, sağ olsun.
İndi işığımız babatdır”, - deyən Misirxanovun sözlərinə görə, kəndin yolu da bir-
iki ildir ki, düzəlib.
“Keçmiş icra başçısı gətirib yüz maşından çox yola daş səpdirdi. Yoxsa bu yağışda
siz kəndə gəlib çıxa bilərdiz?! Mümkün deyildi”.
Kəndin əsas problemlərindən biri də su qıtlığıdır. Sakinlərin sözlərinə görə,
əvvəllər Üryanoba yeraltı sularla zəngin olsa da, indi su hədsiz azalıb. Əkin
sahələrini suvarmaqla bağlı ciddi problem yaşanır və bu da əkinlərin, bağların
kütləvi qurumasına səbəb olur.
Kənddə heç vaxt məktəb də olmayıb. Misirxanov deyir ki, 50-ci illərdə o və digər
kənd uşaqları Xaçmaza məktəbə 4-5 kilometr piyada yol gedirmişlər. İndi də
kəndin uşaqları Xaçmaz məktəbinə gedirlər, yeganə fərq hazırda onları şəxsi
maşınlarla aparıb gətirirlər.
Sakinlərin sözərinə görə, bu kənd az qala bütün sovet dönəmində infrastruktursuz
olub. Kəndə işıq ilk dəfə 1980-ci illərin sonlarında çəkilib. Ona qədər insanlar şam,
lampa işığında yaşayıblar, televizorun, soyuducunun nə olduğunu bilməyiblər. Qaz
isə hələ də çəkilməyib. Baxmayaraq ki, kəndin lap yaxınlığında qazpaylayıcı
stansiya var.
“Sovet hökuməti dağılana yaxın kənd sakinlərinin öz gücü ilə kilometr yarım
məsafədən bir faza işıq çəkildi. Elə az əvvələ qədər həmin xəttin ümidinə
qalmışdıq. O qədər zəif idi ki, şam kimi yanırdı, heç bir elektrik avadanlığını işlədə
bilmirdik. Yeni icra başçısı gələndən sonra transformator qoydurdu, sağ olsun.
İndi işığımız babatdır”, - deyən Misirxanovun sözlərinə görə, kəndin yolu da bir-
iki ildir ki, düzəlib.
“Keçmiş icra başçısı gətirib yüz maşından çox yola daş səpdirdi. Yoxsa bu yağışda
siz kəndə gəlib çıxa bilərdiz?! Mümkün deyildi”.
Kəndin əsas problemlərindən biri də su qıtlığıdır. Sakinlərin sözlərinə görə,
əvvəllər Üryanoba yeraltı sularla zəngin olsa da, indi su hədsiz azalıb. Əkin
sahələrini suvarmaqla bağlı ciddi problem yaşanır və bu da əkinlərin, bağların
kütləvi qurumasına səbəb olur.
Kənddə heç vaxt məktəb də olmayıb. Misirxanov deyir ki, 50-ci illərdə o və digər
kənd uşaqları Xaçmaza məktəbə 4-5 kilometr piyada yol gedirmişlər. İndi də
kəndin uşaqları Xaçmaz məktəbinə gedirlər, yeganə fərq hazırda onları şəxsi
maşınlarla aparıb gətirirlər.
Müstəqilliklə başlayan separatçı meyillər
Həmsöhbətimiz onu da qeyd edir ki, müstəqillik dövrünün ilk illərindən bu kəndlərdə etirazları alovlandırmağa, separatçı meyilləri təşviq etməyə çalışıblar.
“90-ların əvvəlində Axtıda mitinq keçirirdilər. Mən də həmin vaxt Axtıya getmişdim, düz elə mitinqin ortasına düşdüm. Mitinqdə Üryanoba camaatının guya Azərbaycan hökuməti tərəfindən incidildiyi haqda danışırdılar. Məni də tribunaya çağırdılar. Gözləyirdilər ki, mən də bunlar deyəni təsdiqləyəcəm. Amma mən üzümü camaata tutub dedim ki, burda kimin Azərbaycan tərəfdə qohumu yoxdusa əlini qaldırsın. Heç kimdən səs çıxmadı. Dedim ki, siz neyləmək istəyirsiz? Rusiya hökuməti sizi qızışdırır, amma arada qırılan siz və biz olacağıq, qardaşı-qardaşa qırdırmaq istəyirlər. Ağıllı olun”.
Zaman-zaman Xraxoba və Üryanobada kəndlərinin Rusiya və Azərbaycan arasında mübahisəli ərazi olması ilə bağlı etirazlar təkrarlanıb.
Xalid Misirxanov deyir ki, 2003-cü ildə kənd boyu Xan arxı çəkilən zaman sakinlərin torpaq ərazilərinin bir hissəsi zəbt edilib və bu da yeni etiraz dalğasına səbəb olub. Elə həmin vaxt sakinlərə Azərbaycanın Nazirlər Kabinetindən bldirilib ki, heç bir torpaq zəbtindən söhbət gedə bilməz, çünki ərazi Azərbaycana məxsusdur və bu torpaqlardan dövlət əhəmiyyətli obyektin – su kanalının çəkilməsi üçün istifadə olunub.
“Bizim üçün bu yenilik oldu. Biz sakinlər ancaq onda bildik ki, kəndin ərazisi sovet dövründə Dağıstana sadəcə əkin yeri kimi icarəyə verilib, müstəqillik vaxtı icarə müqaviləsi bir neçə dəfə yenilənib, ən son icarə müddəti də 2004-cü ildə bitir”, - Misirxanov deyir.
Həmsöhbətimiz onu da qeyd edir ki, müstəqillik dövrünün ilk illərindən bu kəndlərdə etirazları alovlandırmağa, separatçı meyilləri təşviq etməyə çalışıblar.
“90-ların əvvəlində Axtıda mitinq keçirirdilər. Mən də həmin vaxt Axtıya getmişdim, düz elə mitinqin ortasına düşdüm. Mitinqdə Üryanoba camaatının guya Azərbaycan hökuməti tərəfindən incidildiyi haqda danışırdılar. Məni də tribunaya çağırdılar. Gözləyirdilər ki, mən də bunlar deyəni təsdiqləyəcəm. Amma mən üzümü camaata tutub dedim ki, burda kimin Azərbaycan tərəfdə qohumu yoxdusa əlini qaldırsın. Heç kimdən səs çıxmadı. Dedim ki, siz neyləmək istəyirsiz? Rusiya hökuməti sizi qızışdırır, amma arada qırılan siz və biz olacağıq, qardaşı-qardaşa qırdırmaq istəyirlər. Ağıllı olun”.
Zaman-zaman Xraxoba və Üryanobada kəndlərinin Rusiya və Azərbaycan arasında mübahisəli ərazi olması ilə bağlı etirazlar təkrarlanıb.
Xalid Misirxanov deyir ki, 2003-cü ildə kənd boyu Xan arxı çəkilən zaman sakinlərin torpaq ərazilərinin bir hissəsi zəbt edilib və bu da yeni etiraz dalğasına səbəb olub. Elə həmin vaxt sakinlərə Azərbaycanın Nazirlər Kabinetindən bldirilib ki, heç bir torpaq zəbtindən söhbət gedə bilməz, çünki ərazi Azərbaycana məxsusdur və bu torpaqlardan dövlət əhəmiyyətli obyektin – su kanalının çəkilməsi üçün istifadə olunub.
“Bizim üçün bu yenilik oldu. Biz sakinlər ancaq onda bildik ki, kəndin ərazisi sovet dövründə Dağıstana sadəcə əkin yeri kimi icarəyə verilib, müstəqillik vaxtı icarə müqaviləsi bir neçə dəfə yenilənib, ən son icarə müddəti də 2004-cü ildə bitir”, - Misirxanov deyir.
Ərazilərin mənsubiyyəti ilə bağlı Rusiya-Azərbaycan danışıqları
Elə həmin dövrdən Azərbaycan və Rusiya arasında icarə müddəti bitəndən sonra
kənd sakinlərinin taleyilə bağlı danışıqlar başlayıb. Danışıqlar əsnasında hər iki
kəndin sakinlərinə iki seçim təklif olunub: doğma kəndlərində qalıb Azərbaycan
vətəndaşlığını qəbul etmək və ya Rusiya vətəndaşlığında qalaraq Dağıstana
köçmək.
2009-cu ildə bu zəmində etirazlar yenidən güclənib. Bu dəfə Üryanoba kəndinin
əksər sakinləri Azərbaycan vətəndaşlığını qəbul etmək istədiklərini bildirsələr də,
Xraxoba sakinləri həm Rusiya vətəndaşlığında qalmaq, həm də kəndi tərk
etməmək istədiklərini bildiriblər.
İki dövlət arasında uzun sürən danışıqlardan sonra 2010-cu ilin sentyabr
ayında Rusiya və Azərbaycan ərazilərin mənsubiyyəti ilə bağlı bütün
məsələlər üzrə razılığa gələrək dövlət sərhədi haqqında saziş imzalayıblar.
2013-cü ilin avqust ayında isə Rusiya prezidenti Vladimir Putin
Azərbaycanda yaşayan həmin Rusiya vətəndaşlarının köçürülməsinə dair
tapşırıq verib.
Elə həmin il Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə Xraxoba
kəndinin adı dəyişdirilərək Palıdlı adlandırılıb.
Köçürülmə prosesi isə 2018-ci ilə qədər uzanıb. Azərbaycanın Xraxoba və Üryanoba kəndlərinin sakinlərinin Dağıstana köçürülməsi məqsədilə 2018-ci ildə Rusiya büdcəsindən 210 milyon rubl (6 milyon 279 min manat) vəsait ayırıb.
2017-ci ildə Xraxoba və Üryanoba kəndlərinin 370-dən çox sakini mənzil
almaq üçün birdəfəlik ödənişlər vasitəsilə köçmək istəyini bildiriblər.
Siyahıda Xraxoba kəndinin 366 (135 ailə) və Üryanoba kəndinin 11 sakini (3
ailə) yer alıb.
Elə həmin dövrdən Azərbaycan və Rusiya arasında icarə müddəti bitəndən sonra
kənd sakinlərinin taleyilə bağlı danışıqlar başlayıb. Danışıqlar əsnasında hər iki
kəndin sakinlərinə iki seçim təklif olunub: doğma kəndlərində qalıb Azərbaycan
vətəndaşlığını qəbul etmək və ya Rusiya vətəndaşlığında qalaraq Dağıstana
köçmək.
2009-cu ildə bu zəmində etirazlar yenidən güclənib. Bu dəfə Üryanoba kəndinin
əksər sakinləri Azərbaycan vətəndaşlığını qəbul etmək istədiklərini bildirsələr də,
Xraxoba sakinləri həm Rusiya vətəndaşlığında qalmaq, həm də kəndi tərk
etməmək istədiklərini bildiriblər.
İki dövlət arasında uzun sürən danışıqlardan sonra 2010-cu ilin sentyabr
ayında Rusiya və Azərbaycan ərazilərin mənsubiyyəti ilə bağlı bütün
məsələlər üzrə razılığa gələrək dövlət sərhədi haqqında saziş imzalayıblar.
2013-cü ilin avqust ayında isə Rusiya prezidenti Vladimir Putin
Azərbaycanda yaşayan həmin Rusiya vətəndaşlarının köçürülməsinə dair
tapşırıq verib.
Elə həmin il Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə Xraxoba
kəndinin adı dəyişdirilərək Palıdlı adlandırılıb.
Köçürülmə prosesi isə 2018-ci ilə qədər uzanıb. Azərbaycanın Xraxoba və Üryanoba kəndlərinin sakinlərinin Dağıstana köçürülməsi məqsədilə 2018-ci ildə Rusiya büdcəsindən 210 milyon rubl (6 milyon 279 min manat) vəsait ayırıb.
2017-ci ildə Xraxoba və Üryanoba kəndlərinin 370-dən çox sakini mənzil
almaq üçün birdəfəlik ödənişlər vasitəsilə köçmək istəyini bildiriblər.
Siyahıda Xraxoba kəndinin 366 (135 ailə) və Üryanoba kəndinin 11 sakini (3
ailə) yer alıb.
Üryanobanı tərk edən yoxdur
Hazırda Üryanoba kəndindən olan həmin üç ailə kompensasiya alaraq Dağıstanda
yeni ev, torpaq sahəsinə sahib olub, amma doğma kəndlərini də tərk etməyiblər.
“Yoldaşım Rusiya vətəndaşlığında qalıb, mən isə bu kənddən deyiləm,
xaçmazlıyam, bura gəlin gəlmişəm. Yoldaşıma Dağıstanda ev veriblər. Amma
Xaçmazda işlədiyi üçün elə Üryanobada qalırıq. Pandemiyadan əvvəl miqrasiya
qanunlarına uyğun olaraq yoldaşım üç aydan bir Dağıstana gedib qayıdırdı.
Amma pandemiyadan sonra quru yollar bağlandığı üçün gedib-gəlmir. Dövlət özü
pandemiyanı nəzərə alaraq buna icazə verib”, - adının çəkilməsini istəməyən kənd
sakinlərindən biri danışır.
Ümumiyyətlə üryanobalıların sözlərinə görə, kəndi tərk edən yoxdur. Əksinə, 10-
20 il əvvəl dolanışıq üçün kəndi tərk edib Rusiyaya gedənlər də Rusiya-Ukrayna
müharibəsinə görə geri qayıdırlar. Həm müharibədə iştirak etmək istəmədikləri, həm də
müharibə üzündən bu ölkədə iqtisadi vəziyyət pisləşdiyi üçün. Odur ki, əvvəl 12 evdən
ibarət olan kənd artıq 15-16 ev olub.
Hazırda Üryanoba kəndindən olan həmin üç ailə kompensasiya alaraq Dağıstanda
yeni ev, torpaq sahəsinə sahib olub, amma doğma kəndlərini də tərk etməyiblər.
“Yoldaşım Rusiya vətəndaşlığında qalıb, mən isə bu kənddən deyiləm,
xaçmazlıyam, bura gəlin gəlmişəm. Yoldaşıma Dağıstanda ev veriblər. Amma
Xaçmazda işlədiyi üçün elə Üryanobada qalırıq. Pandemiyadan əvvəl miqrasiya
qanunlarına uyğun olaraq yoldaşım üç aydan bir Dağıstana gedib qayıdırdı.
Amma pandemiyadan sonra quru yollar bağlandığı üçün gedib-gəlmir. Dövlət özü
pandemiyanı nəzərə alaraq buna icazə verib”, - adının çəkilməsini istəməyən kənd
sakinlərindən biri danışır.
Ümumiyyətlə üryanobalıların sözlərinə görə, kəndi tərk edən yoxdur. Əksinə, 10-
20 il əvvəl dolanışıq üçün kəndi tərk edib Rusiyaya gedənlər də Rusiya-Ukrayna
müharibəsinə görə geri qayıdırlar. Həm müharibədə iştirak etmək istəmədikləri, həm də
müharibə üzündən bu ölkədə iqtisadi vəziyyət pisləşdiyi üçün. Odur ki, əvvəl 12 evdən
ibarət olan kənd artıq 15-16 ev olub.
Gizli “özəl müəssisə”
Xraxoba, indiki Palıdlı kəndi isə tamam boşalıb, bütün sakinlər Dağıstana
köçüblər.
Biz bu kəndə səfər etdiyimiz zaman tərk edilmiş evlərlə qarşılaşdıq. Kəndin mərkəzinə çatanda isə bizi mühafizə xidmədindən bir nəfər saxladı. Özünü təqdim etməkdən imtina edən bu şəxs hazırda buranın kənd yox “Palıdlı” özəl müəssisəsi olduğunu dedi. Özəl müəssisənin kimə məxsus olduğunu və burada nə iş görüldüyünü soruşsaq da, suallarımız cavabsız qaldı. Bizdən “özəl ərazini” dərhal tərk etməyimizi tələb etdilər.
Mediada gedən məlumatlara görə, keçmiş Xraxoba, hazırkı Palıdlı kəndi Azərbaycan Respublikası Sərhəd Xidmətinin rəisi Elçin Quliyevin əmisi Mahir Quliyevin ixtiyarına verilib. Adlarının çəkilməsini istəməyən bir neçə Xaçmaz sakini də bizimlə söhbətində eyni iddianı təkrarladı.
Xraxoba, indiki Palıdlı kəndi isə tamam boşalıb, bütün sakinlər Dağıstana
köçüblər.
Biz bu kəndə səfər etdiyimiz zaman tərk edilmiş evlərlə qarşılaşdıq. Kəndin mərkəzinə çatanda isə bizi mühafizə xidmədindən bir nəfər saxladı. Özünü təqdim etməkdən imtina edən bu şəxs hazırda buranın kənd yox “Palıdlı” özəl müəssisəsi olduğunu dedi. Özəl müəssisənin kimə məxsus olduğunu və burada nə iş görüldüyünü soruşsaq da, suallarımız cavabsız qaldı. Bizdən “özəl ərazini” dərhal tərk etməyimizi tələb etdilər.
Mediada gedən məlumatlara görə, keçmiş Xraxoba, hazırkı Palıdlı kəndi Azərbaycan Respublikası Sərhəd Xidmətinin rəisi Elçin Quliyevin əmisi Mahir Quliyevin ixtiyarına verilib. Adlarının çəkilməsini istəməyən bir neçə Xaçmaz sakini də bizimlə söhbətində eyni iddianı təkrarladı.
Xraxobada tərk edilmi evlər
Yeni Palıdlı qəsəbəsi və türkləşdirilən əhali
Xraxobanın özü bomboş olsa da, kəndin qarşısında müasir koteclərdən ibarət yeni qəsəbə salınıb. Həmin qəsəbəyə əksəriyyəti Naxçıvandan olmaqla Azərbaycanın müxtəlif regionlarından ailələr köçürülüb. Palıdlı adlanan bu qəsəbədə 2013-cü ildə yeni müasir məktəb də istifadəyə verilib. Amma qəsəbədə məktəbli uşaqların sayı az olduğu üçün qonşu kəndlərin uşaqları da bu məktəbdə təhsil alırlar. Onları məktəbə xüsusi avtobuslarla aparıb-gətirirlər. Orada olduğumuz zaman şagirdləri daşıyan avtobuslarla qarşılaşdıq.
Xaçmazlılardan eşitdiyimizə görə, Palıdlıya başqa rayon və şəhərlərdən sakinlərin köçürülməsi Rusiya ilə sərhəddə yerləşən və etnik azlıqların yaşadığı bu yerlərdə separatçı meyillərin kökünü kəsmək məqsədi daşıyır.
“Xraxobada daha əvvəl Rusiyanın təsiri ilə baş verən hadisələrdən sonra görünür ki, hökumət Azərbaycanın müxtəlif yerlərindən sırf türk ailələri bura köçürməklə separatçı meyillərin qarşısını almağa çalışır”, - rayon sakinlərindən biri deyir.
Xraxobanın özü bomboş olsa da, kəndin qarşısında müasir koteclərdən ibarət yeni qəsəbə salınıb. Həmin qəsəbəyə əksəriyyəti Naxçıvandan olmaqla Azərbaycanın müxtəlif regionlarından ailələr köçürülüb. Palıdlı adlanan bu qəsəbədə 2013-cü ildə yeni müasir məktəb də istifadəyə verilib. Amma qəsəbədə məktəbli uşaqların sayı az olduğu üçün qonşu kəndlərin uşaqları da bu məktəbdə təhsil alırlar. Onları məktəbə xüsusi avtobuslarla aparıb-gətirirlər. Orada olduğumuz zaman şagirdləri daşıyan avtobuslarla qarşılaşdıq.
Xaçmazlılardan eşitdiyimizə görə, Palıdlıya başqa rayon və şəhərlərdən sakinlərin köçürülməsi Rusiya ilə sərhəddə yerləşən və etnik azlıqların yaşadığı bu yerlərdə separatçı meyillərin kökünü kəsmək məqsədi daşıyır.
“Xraxobada daha əvvəl Rusiyanın təsiri ilə baş verən hadisələrdən sonra görünür ki, hökumət Azərbaycanın müxtəlif yerlərindən sırf türk ailələri bura köçürməklə separatçı meyillərin qarşısını almağa çalışır”, - rayon sakinlərindən biri deyir.
Yeni Palıdlı qəsəbəsi
Palıdlı məktəbi
“İstəyirlər ki, bezib kəndi tərk edək”
“Biz xraxobalılarla heç vaxt eyni fikirdə olmamışıq. Biz azərbaycanlıyıq, bununla da qürur duyuruq. Amma hazırda ayrıseçkiliyə məruz qalmağımızın səbəbini anlamırıq. Azərbaycan vətəndaşlığını qəbul etməyimizdən 13 il keçib. Hələ də mülklərimizi, torpaqlarımızı özəlləşdirə bilmirik”, - Xalid Misirxanov deyir.
Onun sözlərinə görə, torpaqların özəlləşdirilməməsi onların dolanışığına ciddi təsirgöstərir:
“Dövlətin ayırdığı subsidiyalardan istifadə edə bilmirik. Burada əhali əsasən bağçılıq, taxılçılıqla məşğul olur. Ağaca, əkinə gübrə lazımdır. Silitra gübrəsinin kisəsi 35-40, ammofos gübrəsinin kisəsi 90 manatadır. Pensiyaçıyam, gücüm çatmır. Mən ağaclara gübrə verməyəndə ağaclar da mənə bar vermir. Satıb qazanc əldə edə bilmirəm. Yaşayış səviyyəsi düşür. Halbuki torpaqlar özəlləşmiş olsaydı, bizə kartlar verilərdi, biz də başqaları kimi silitranın kisəsini 8 manata, ammofosu 15 manata ala bilərdik”.
Kənd sakinləri düşünürlər ki, torpaq özəlləşdirməsini yubatmaqla onları Üryanobadan köçməyə məcbur etmək istəyirlər.
“Müxtəlif adamlar var, istəyirlər ki, insanlar bezsinlər, burdan getsinlər, onlar da bütün kəndi alsınlar. Xraxobanı veriblər sərhəd qoşunlarının rəisi Elçin Quliyevin sərəncamına. Yəqin ki, buranı da onun nəzarətinə vermək istəyirlər. Mənim anamın, atamın ləpirləri hələ bu torpaqlarda qalır. Mən necə qoyub gedim atamın min əziyyətlə tikdiyi evi, əkib-becərdiyi torpağı? Biz o qədər malıq ki, imkan verəcəyik gəlib tövlə qarışıq bizi də satın alsınlar?! Mən öləndən sonra eləsələr, bir söz deyə bilmərəm, amma mən və mənim kimilər sağ ikən heç kim bura göz dikməsin. O adamların gözünü oyaram mən!”, - Xalid Misirxanov deyir.
“Biz xraxobalılarla heç vaxt eyni fikirdə olmamışıq. Biz azərbaycanlıyıq, bununla da qürur duyuruq. Amma hazırda ayrıseçkiliyə məruz qalmağımızın səbəbini anlamırıq. Azərbaycan vətəndaşlığını qəbul etməyimizdən 13 il keçib. Hələ də mülklərimizi, torpaqlarımızı özəlləşdirə bilmirik”, - Xalid Misirxanov deyir.
Onun sözlərinə görə, torpaqların özəlləşdirilməməsi onların dolanışığına ciddi təsirgöstərir:
“Dövlətin ayırdığı subsidiyalardan istifadə edə bilmirik. Burada əhali əsasən bağçılıq, taxılçılıqla məşğul olur. Ağaca, əkinə gübrə lazımdır. Silitra gübrəsinin kisəsi 35-40, ammofos gübrəsinin kisəsi 90 manatadır. Pensiyaçıyam, gücüm çatmır. Mən ağaclara gübrə verməyəndə ağaclar da mənə bar vermir. Satıb qazanc əldə edə bilmirəm. Yaşayış səviyyəsi düşür. Halbuki torpaqlar özəlləşmiş olsaydı, bizə kartlar verilərdi, biz də başqaları kimi silitranın kisəsini 8 manata, ammofosu 15 manata ala bilərdik”.
Kənd sakinləri düşünürlər ki, torpaq özəlləşdirməsini yubatmaqla onları Üryanobadan köçməyə məcbur etmək istəyirlər.
“Müxtəlif adamlar var, istəyirlər ki, insanlar bezsinlər, burdan getsinlər, onlar da bütün kəndi alsınlar. Xraxobanı veriblər sərhəd qoşunlarının rəisi Elçin Quliyevin sərəncamına. Yəqin ki, buranı da onun nəzarətinə vermək istəyirlər. Mənim anamın, atamın ləpirləri hələ bu torpaqlarda qalır. Mən necə qoyub gedim atamın min əziyyətlə tikdiyi evi, əkib-becərdiyi torpağı? Biz o qədər malıq ki, imkan verəcəyik gəlib tövlə qarışıq bizi də satın alsınlar?! Mən öləndən sonra eləsələr, bir söz deyə bilmərəm, amma mən və mənim kimilər sağ ikən heç kim bura göz dikməsin. O adamların gözünü oyaram mən!”, - Xalid Misirxanov deyir.
Mətnin müəllifi
Samirə Əhmədbəyli
Foto
Elməddin Şamilzadə
Samirə Əhmədbəyli
Foto
Elməddin Şamilzadə
